Beste Nicoline,
het wordt tijd dat we elkaar ook eens live kunnen ontmoeten. Inmiddels is dit mijn 3e brief aan jou en je vroeg in jouw vorige brief aan mij het volgende: ‘Het Rijnlands gedachtegoed is in Nederland al veel breder verspreid dan het Chaordische. Maar omdat ze zo ontzettend veel op elkaar lijken kunnen Chaordisten wellicht van Rijnlanders leren. Kun je eens vertellen hoe dat Rijnland-zaadje zich heeft ontwikkeld tot de bloementuin die het nu is?’
Deze brief ga je na de verkiezingen lezen: we zullen politiek gezien met een nieuwe coalitie weer een behoorlijk slinger in de richting van Het Rijnlandse Model (moeten) gaan maken. We waren de afgelopen 40 jaar behoorlijk de weg kwijt. Dat merk je ook in de onrust die overal heerst en misschien is de pandemie wel een gevolg van onze neoliberale leefstijl en in die zin geen toeval. Die onrust is voor een belangrijk deel een gevolg van het feit dat niet iedereen kan profiteren van de welvaart. Dit probleem is zo oud als de mensheid en heeft al voor vele revoluties gezorgd waar ook ter wereld. Maar we maken steeds weer dezelfde fouten: rijk wordt rijker en arm wordt armer. En ondertussen lopen we de Aarde verder te verhassebassen. In de ruim tien jaar dat ik actief was in de intensieve veeteelt (vandaar het boek Intensieve Menshouderij), keek ik mijn ogen uit hoe we omgaan met dier, plant en milieu: alles is geoorloofd zolang het geld oplevert. Efficiëntie staat haaks op waardigheid, geloof me Nicoline. Hoe efficiënter de kip (de Ross 308) voor de markt, hoe minder ‘waardig’ het diertje wordt. Misschien deugen de meeste mensen wel, maar zodra ze binnen een systeem opereren zijn ze in staat tot bizarre dingen onder het mom: we moeten reëel zijn. Om het met Lubach te zeggen: er zijn genoeg redenen om de wereld naar de klote te helpen.
Mont Pelèrin Society
In april 1947 gingen 36 mensen onder de naam de Mont Pelèrin Society (de MPS bestaat nog steeds) 10 dagen bij elkaar zitten. ‘We moeten kappen met ideeën als Socialisme, Communisme, Laissez-Faire Kapitalisme en Fascisme. Het zijn allemaal systemen, die overheden hebben bedacht en die mensen uiteindelijk kapot maken’.
Er moest een humane economie komen na WOII die ons allemaal vooruit zou helpen. Men wilde het liberalisme van voor de 2e Wereldoorlog een nieuwe draai geven en het werd logischerwijs genoemd het ‘neoliberalisme’. Bij die groep van 36 zaten bekende namen zoals: Von Hayek, Friedman (!), Röpke, Eucken, Polanyi, Rüstow, Popper en Stiglitz. Het begrip Neoliberalisme had de betekenis van de bevrijding van het individu van de overheidssystemen: politiek rechts, midden en links waren het er toen over eens. Maar gaandeweg de jaren 50 sloeg de twijfel toe. In Amerika ontwikkelde het neoliberalisme zich zoals we dat nu kennen: veel markt en een tandeloze overheid.
Ordoliberalisme
Het waren met name de Duitstaligen die erkenden (Röpke, Eucken, Rüstow) dat de rol van overheid er wel moest zijn om te voorkomen dat we weer de eerdere problemen van jaren 30 zouden terugkrijgen.
Zo ontstond de tegenhanger van het huidige neoliberalisme onder de naam ordoliberalisme (in Duitsland, de Benelux, Zwitserland, Scandinavië en Japan). Een overheid die zich ten dienste stelt van de menselijke waardigheid en em passant het klimaat daarin als vanzelfsprekendheid meeneemt: de economie is er voor de mensen en niet andersom. De Fransman Michel Albert (1930-2015) wist dit allemaal wel: maar vond het ordoliberalisme toch wel erg Duits; het kwam immers in meerdere landen voor en noemde dit ‘verschijnsel’ vervolgens Rijnlands Kapitalisme. In zijn boek uit 1991 gebruikt hij de begrippen Rijnlands kapitalisme en Het Rijnlandse Model door elkaar.
Het zaadje waar jij, Nicoline, naar vroeg heette ‘menselijke waardigheid’. Dat de staat – naast het waarborgen van het kapitalisme (wat bij ons de ACM doet) – ook het recht heeft en zelfs de verplichting in te grijpen als de menselijk maat in het geding komt (zie Toeslagen, zie Jeugdzorg, zie Groningen). Die emotie is ook soms af te lezen aan Omtzigt: hij is geen drammer, integendeel. Hij heeft het over de essentie van de naoorlogse rechtstaat, een staat die haar burgers beschermt in plaats van aanvalt. In de geschiedenis van de mensheid is dat uniek.
Kleine oorzaken, grote gevolgen
Met mijn kornuiten (Harold, Jaap Jan en Mathieu) hebben we ons minder gericht op deze politieke dimensie, maar vooral op de vraag: hoe organiseer je zo, dat de menselijke maat en het milieu, bij organisaties handen en voeten kan krijgen? Dat heet Rijnlands Organiseren. Vergelijk het met de biologische landbouw: leef in evenwicht/in balans met je omgeving. Ik was met een vriend afgelopen week bij een biologische boer (Huug Kapteijn) in Zwammerdam. Mijn vriend vroeg aan Huug: gaan je koeien nu eerder de wei in als het mooi weer wordt, dat scheelt je bijvoeren en dus veel geld. Nee, zei hij, dat is niet goed voor de insecten die in het gras zitten en de Aarde heeft veel insecten nodig om te overleven. Jouw hoofdstuk 5 heet terecht: ‘Laat je verrassen door kracht van het systeem’. Kleiner kan ik het even niet maken Nicoline, alles hangt met alles samen. De woorden complex en complexiteit komen 613 keer voor in je boek. Dat wist je niet, he? Ik hoop dat veel mensen je boek gaan waarderen. Je hebt ook een deel III ‘Complexiteit beïnvloeden’, misschien kun je daar wat meer over zeggen? Zodra de pandemie het toelaat gaan we naar Huug. Afgesproken?
Door: Jaap Peters
