In Kwestie van geluk neemt Rosalie Reichardt-Mulder je mee terug naar de essentie: verbinding maken met wie je werkelijk bent, voorbij de verwachtingen van anderen. Dit fragment uit het eerste hoofdstuk beschrijft herkenbaar de momenten waarop je jezelf afvraagt: is dit het nou? Het laat zien hoe vaste patronen en overtuigingen je kunnen belemmeren in je werk, relaties en dagelijks leven
We streven allemaal naar een mooi en waardevol leven. Succesvol zijn thuis én op het werk. We hebben volgens mij allemaal geleerd dat als je je doelen wilt bereiken, dat je dan harder moet werken, meer moet doen of in ieder geval moeite moet doen om uit te vinden hoe je slimmer kunt werken.
Astrid: ‘Ik ben altijd vrij ambitieus geweest. Ik wilde graag een managementpositie. De enige manier waarop ik wist dat ik daar kon komen, was harder werken. Als het even niet ging, zette ik alle emoties aan de kant en moest ik even doorbeuken. Waarbij ik ook dacht: dan moet ik meer uren maken en zelfverzekerd overkomen. Niemand mag zien wat er achter het masker gebeurt.’
En heel lang werkt dat voor velen van ons prima. In ieder geval aan de buitenkant. Want mensen zien iemand die ambitieus is, hard werkt en gaat voor zijn doelen en ze ook bereikt. Want daar zorg je wel voor.
Astrid: ‘Alleen vanbinnen werkte dat voor mij niet. Want ik was eigenlijk vanbinnen heel bang dat mensen zouden zien dat bij mij niet alles perfect ging. Dat mensen zouden zien dat ik fouten zou maken. Dat mensen misschien negatieve ideeën over mij hadden. En omdat dat er niet mocht zijn, liep ik uiteindelijk vast.’
De cijfers rondom burn-out worden de laatste jaren steeds hoger. In 2022 kampten 1,2 miljoen mensen met burn-outklachten en in 2023 was dat cijfer volgens het CBS al 1,6 miljoen. Veel mensen ervaren keuzestress, druk op het werk en hebben hoge verwachtingen van hun sociale leven. Daarbij komen nog de oplopende spanningen op het wereldtoneel, waardoor veel mensen zich bewust of onbewust voorbereiden op dat wat er nog komen gaat.
Ik herken heel veel van dit soort verhalen in mijn eigen coachpraktijk, maar ook in het onderzoek dat ik verricht naar werkgeluk. Mensen die aan de buitenkant goed functioneren en heel succesvol zijn, maar bij wie vanbinnen een heel andere wereld is die ze liever niet tonen aan de buitenwereld. De onzekerheid, de angsten en het gevoel dat ze een masker nodig hebben om te kunnen functioneren. Ze willen zo graag het perfecte beeld dat mensen van hen hebben in stand houden, dat ze daarvoor heel ver gaan.
Veel mensen die dit ervaren, hebben het gevoel dat zij de enige zijn. Hierover praten voelt voor hen als falen. Ze willen liever niet dat het er is. Dit bespreekbaar maken is daarom ook enorm spannend. Het zorgt er ook voor dat ze zich eenzaam en onbegrepen voelen. Ook mensen uit de omgeving vinden het vaak ingewikkeld om het bespreekbaar te maken. Moeilijke vragen stellen is een groot taboe. Mensen zijn bang voor het antwoord of zijn bang dat zij het niet kunnen oplossen voor de ander. Welke vragen stel je wel en wat bespreek je niet? Dat maakt dat het gesprek dat we met elkaar voeren oppervlakkig blijft en dat we niet weten van elkaar hoe het écht gaat.
Astrid: ‘Ik heb ook heel vaak de opmerking gehoord: “Maar er zijn toch ook leuke dingen?”, “Misschien moet je even dit of dat gaan doen?” of “Ik kan dit wel even van je overnemen?” Supergoed bedoeld, maar daarmee kreeg ik nog meer het idee dat mijn problemen er niet mogen zijn en dat ik gauw naar de leuke dingen moest kijken of het moest oplossen.’
Maar blijven rondlopen met een binnen- en buitenwereld die niet matchen, kan je letterlijk ziek maken. Als je te lang op deze manier blijft doorgaan, vergroot je niet alleen de kans op slecht slapen, snel gefrustreerd zijn en piekeren, maar ook op lichamelijke klachten zoals nek- en rugpijn, maag en darmklachten of een verminderd immuunsysteem waardoor je sneller ziek wordt.
Er zijn vanuit de psychologie dan ook meerdere termen die beschrijven wat er in zo’n geval gebeurt: burn-out, burn-on, hurry sickness of gewoon stress. Iemand met een burn-out ervaart vaak individuele problemen zoals lichamelijke en mentale klachten en omgevingsstress vanuit bijvoorbeeld het werk waardoor het voelt alsof je lijf en hoofd niet meer kunnen. Je wordt door je lichaam bijna gedwongen om bij te tanken. Het grootste verschil met een burn-on is dat iemand met een burn-on dezelfde klachten ervaart en altijd uitgeput is, maar nooit écht opgebrand raakt. Je kunt niet uitschakelen en bent dwangmatig gericht op werkprestaties en werkverbetering.
Bij hurry sickness ervaar je altijd haast en heb je het gevoel dat je steeds achter de feiten aan loopt. Je kunt geen rust vinden in je lijf en in je hoofd. Je voelt je opgejaagd, opgefokt en angstig, want niets voelt goed genoeg. Waarom gebeurt dat bij zoveel mensen? En waar komt het vandaan? Inmiddels zijn veel stromingen in de psychologie het erover eens: de meeste gedragingen die we als volwassenen vertonen, hebben hun oorsprong in onze jeugd. In dit hoofdstuk neem ik je daarom mee in de werking van je brein, de stemmetjes in je hoofd én je onderbewuste zijn. Je leert hoe je keuzes maakt in je dagelijkse leven en hoe je dat vaak onbewust doet.
Bewust zijn van je onbewuste zijn
We denken dat we heel rationele wezens zijn: op basis van gestelde doelen en goede afwegingen maken we verstandige beslissingen en halen zo onze doelen. Maar niets blijkt minder waar volgens meerdere studies van onder anderen psycholoog en hoogleraar sociale en cultuurpsychologie Ap Dijksterhuis. Het gedrag dat je laat zien, is vaak onbewust en aangeleerd; óók op de momenten dat je zeker weet dat je keuze heel doordacht en weloverwogen is. Of het nu gaat om het kopen van een nieuwe broek, de aanschaf van een auto of het kiezen van een middelbare school voor je kinderen. Je denkt dat je die keuze bewust maakt, maar onbewust heb je al gekozen en komen de argumenten achteraf.
Twijfel je nog? Hier is een simpele vraag om over na te denken: In een vijver groeien waterlelies. Elke dag verdubbelt het aantal waterlelies zich. Als het twaalf dagen duurt voordat de vijver helemaal bedekt is met waterlelies, op welke dag is de vijver dan voor de helft bedekt?
Dit is een simpele opgave die laat zien hoe ons brein soms snel een fout antwoord geeft. De meeste mensen zeggen intuïtief ‘dag 6’. Dat is immers de helft van twaalf dagen. Dit lijkt logisch voor ons snelle brein. Maar als je er even rustig over nadenkt en het uitwerkt, zie je dat dit niet klopt. Als de waterlelies zich elke dag verdubbelen, dan is één dag vóór de volledige bedekking (dus dag 11), de vijver voor de helft bedekt. Want van dag 11 naar dag 12 verdubbelt het aantal zich nog één keer tot volledige bedekking van de vijver.
Je zou kunnen zeggen dat je antwoord beter wordt als je er meer over nadenkt en alle voor- en nadelen goed afweegt. Gebruikmaken van je rationele brein zou daarom de voorkeur hebben. We zijn geneigd om te denken dat ons bewustzijn de belangrijke beslissingen neemt als een soort directie en de rest van je gedachten delegeert naar de werkvloer. Dat is echter niet altijd het geval. Rationeel denken kost immers meer tijd en meer energie. Je hersenen zijn er echter op gefocust om zo min mogelijk energie te verbruiken. Je onbewuste denksysteem staat daarom standaard aan. Je rationele denksysteem heb je wel zo nu en dan nodig, maar zodra het te ingewikkeld wordt of te onoverzichtelijk, dan neemt je onbewuste denksysteem het ook weer over.
Het is een illusie om te denken dat je bewustzijn de baas is in ons brein. Zelfs als je slaapt en je bewustzijn uitgeschakeld is, gaat je brein door. Sterker nog, soms helpt het letterlijk om er even ‘een nachtje over te slapen’. Na een nachtje slapen kun je soms knopen doorhakken die je daarvoor nog niet kon doorhakken. Of je hebt de oplossing voor een vraagstuk ineens wel. Onbewust ben je ermee aan de slag gegaan. En dat was heel nuttig.
De automatische piloot
Bedenk eens welke handelingen je de afgelopen vijftien minuten op automatische piloot hebt gedaan. Welke keuzes heb je gemaakt en hoe doordacht waren deze keuzes? Bijvoorbeeld: Wel of niet dit boek pakken? Wel of niet deze oefening lezen en uitvoeren? Thee of koffie? Wel of geen koekje erbij? Op de bank zitten of achter je bureau? Nog even je telefoon erbij pakken om je berichtjes te lezen of niet? Dat ene appje beantwoorden of bewaren voor later?
Sommige psychologen opperen dat ons bewustzijn slechts een rol speelt bij 1 procent van ons gedrag. Maar 1 procent! Die andere 99 procent is onbewust. Ik durf niet stellig te beweren dat die cijfers kloppen, maar het is wel belangrijk om te onderkennen dat we onze onbewuste processen behoorlijk onderschatten. En zelfs in de gevallen dat we heel bewust beslissingen nemen, weet je niet zeker of het echt een bewuste beslissing is, of dat je je alleen maar bewust wordt van een beslissing die je onbewust al had genomen. Stel je maar eens voor dat ik je nu een aantal verschillende lekkernijen aanbied en dat jij mag kiezen welke je neemt.
Je kunt het rationeel bekijken en ze vergelijken op basis van het aantal calorieën, de grootte of omvang, de kleur of de smaak. Maar eigenlijk had je de beslissing al genomen in de eerste seconde dat je de lekkernijen zag. Alle argumenten die daarna volgden waren vooral een bevestiging voor de keuze die je al gemaakt had.
‘Alles wat we horen is een mening, geen feit. Alles wat we zien is een perspectief, niet de waarheid.’ -– Marcus Aurelius
Wist je dat zelfs de manier waarop je geboren bent (en de maanden daarvoor) en alle dingen die je als kind hebt meegemaakt en meegekregen, invloed hebben op hoe jij in het hier-en-nu denkt, voelt en handelt? Zelfs in heel kleine, alledaagse dingen, zoals bij het maken van de keuze voor de lekkernij bij je kopje koffie, kunnen ervaringen en overtuigingen in jouw kinderjaren een rol spelen. Overwegingen kunnen bijvoorbeeld zijn: maakt de koek me niet dik, ik voel me al zo vet, of: deze heb ik echt verdiend. Maar ook overwegingen die te maken hebben met het sociale aspect spelen een grote rol. Denk bijvoorbeeld aan: Wat zullen ze van me vinden dat ik nu alweer een koek eet? Laat de ander maar eerst kiezen, want zo hoort het, of: Ik kan niet afslaan, want dat is onbeleefd. Het zijn functionele én niet-functionele gedachten die iedereen heeft. En ze gaan zo razendsnel door je hoofd dat je op het moment van kiezen je er waarschijnlijk niet eens van bewust bent dat ze er zijn.
En juist omdat we ons er vaak ook niet eens echt van bewust zijn, spreken we onze gedachten niet uit. En als we er ons wel van bewust zijn, dan denken we dat we daarin de enigen zijn. Alsof we een beetje gek zijn. Want hoezo ga je vertellen wat er allemaal door je hoofd heen gaat bij het kiezen van iets lekkers? Ik heb ook heel lang gedacht dat die stemmen in mijn hoofd alleen in mijn hoofd zaten. Ik stopte ze weg, maar ze bleven terugkomen als een soort irritante radio die op de achtergrond steeds te hard staat. En hoe harder ik ze negeerde, hoe meer invloed ze kregen op mijn dagelijkse handelen. Daarom is het leren herkennen van die gedachten en waar ze vandaan komen belangrijk. Je begrijpt beter waarom je doet wat je doet of waarom je iets juist niet doet. Het geeft grip op je gedachten én handelen en je leert dat je een keuze hebt. Het niet continu maar streven naar gelukkig zijn, maar erkennen dat er ook een andere kant bestaat, is daarmee een heel belangrijke stap. Want niemand doet zomaar iets. Er is altijd een reden voor bepaalde gedachten en gedrag. Zelfs als je je daarvan nog niet bewust bent.
Door: Rosalie Reichardt-Mulder
Bron: Kwestie van geluk – Inzicht, acceptatie en regie over je eigen leven
