Hoe persoonlijke ontwikkeling bijdraagt aan een professionele, verbonden cultuur
Hoe maak je van een organisatie of een school een plek waar vertrouwen, verbinding en eigenaarschap de basis vormen? Het antwoord ligt niet in beleid of structuren, maar in de persoonlijke groei van de mensen die er werken. Vrij leiderschap gaat niet over de volgende managementtool, maar over de moed om jezelf in de spiegel te bekijken en verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen houding en keuzes.
In dit artikel nemen we de schoolpraktijk als vertrekpunt, omdat daar leren en ontwikkelen zo zichtbaar zijn. Maar de lessen gelden net zo goed voor zorgorganisaties, gemeenten of bedrijven. Overal waar mensen samenwerken, zie je dezelfde patronen van overleven en de behoefte aan vrijheid, verbinding en groei.
Van overleven naar leven
Een school zou dé plek moeten zijn waar nieuwsgierigheid en creativiteit bloeien. Toch voelt het vaak alsof iedereen gevangen zit in een patroon van overleven: dagen die vollopen met taken, vergaderingen waarin de echte dialoog ontbreekt, ideeën die niet uitgesproken worden.
Dat patroon is herkenbaar in veel organisaties. We houden vast aan zekerheid en controle, maar verliezen daarmee inspiratie en eigenaarschap. Richard Barrett beschrijft dit in zijn zandlopermodel van bewustzijnsontwikkeling: in de onderste lagen draait alles om overleven, zekerheid en controle. Daar is angst de onderstroom. Pas wanneer individuen en teams de stap maken naar de transformatielaag, ontstaat ruimte voor echte groei.
Reflectievraag: Waar herken jij in je team patronen van overleven: controle, angst, conflictvermijding, en wat vraagt dat van jou als leider?
Het Barrett-model in de praktijk
Het zandlopermodel bestaat uit zeven bewustzijnsniveaus:
- 1-3 (Overleven, Relaties, Zelfwaardering): gericht op veiligheid, erkenning en controle.
- 4 (Transformatie): de brug waar beperkende overtuigingen worden onderzocht en losgelaten.
- 5-7 (Zelfrealisatie, Samenwerking, Dienend zijn): gericht op waarden, zingeving, creativiteit en dienstbaarheid.
De kern is dat je de transformatielaag niet kunt overslaan. Wie doorgaat zonder zelfonderzoek, sleept de angsten van de onderste lagen mee en saboteert zo de ontwikkeling.
Voorbeelden uit de schoolpraktijk
In verschillende scholen zagen we hoe deze lagen zich uitspelen. In een team dat vastzat in laag 2 (relaties) werden conflicten zorgvuldig vermeden. Mensen wilden aardig gevonden worden, maar de echte samenwerking stokte. Pas toen de schoolleider zijn eigen angst om af te wijzen onder ogen kwam, ontstond ruimte om gesprekken opener te voeren.
In een andere school worstelde het team in laag 3 (zelfwaardering). Prestaties werden belangrijker dan verbinding. Vergaderingen gingen vooral over cijfers en resultaten, terwijl onzekerheid onderhuids bleef knagen. Toen de leiding koos voor kwetsbaarheid en reflectie, konden teamleden uit de dramadriehoek stappen en verantwoordelijkheid nemen voor hun bijdrage.
Deze voorbeelden zijn herkenbaar in elke sector. Of je nu met een team in de zorg werkt of in een commerciële organisatie: zolang mensen vooral bezig zijn met zekerheid, erkenning of status, stagneert de ontwikkeling.
Reflectievraag: Waar in jouw organisatie zie je ‘onvolwassen’ patronen van conflict vermijden, erkenning najagen of onzekerheid verbergen, die groei saboteren?
De brug van transformatie
Laag 4 is de meest uitdagende en vruchtbare fase. Hier wordt persoonlijk leiderschap zichtbaar. Het vraagt om de moed beperkende overtuigingen onder ogen te zien: “Ik ben niet goed genoeg” of “Ik moet voldoen om geliefd te zijn.”
Een leidinggevende verwoordde dit treffend:
“Mijn dagen speelden zich af in het onderste gedeelte van de zandloper. Ik werkte hard om gezien te worden, maar voelde me uitgeblust. Door begeleiding leerde ik stil te staan bij mijn bezieling. Ik ontdekte dat mijn aanwezigheid belangrijker was dan mijn to-do-lijst. Vanuit rust kan ik mezelf én de ander volledig zien.”
Dit verhaal laat zien dat stilstand geen luxe is, maar een daad van leiderschap. In elke sector geldt: wie niet de tijd neemt om te reflecteren, blijft gevangen in dezelfde patronen.
Reflectievraag: Hoe organiseer jij momenten van reflectie in je team, zodat leren en kwetsbaarheid vanzelfsprekend worden?
De bovenste lagen – leven en samenwerken vanuit vrijheid
Zodra teams de transformatielaag doorwerken, opent zich een heel nieuw speelveld.
- In zelfrealisatie (5) werken mensen vanuit persoonlijke en gedeelde waarden.
- In samenwerking (6) wordt de blik naar buiten gericht: teams dragen betekenisvol bij aan hun omgeving.
- In dienend zijn (7) gaat leiderschap voorbij het eigen belang: het draait om dienstbaarheid en impact.
In deze lagen stroomt energie. Samenwerken voelt niet meer als verplichting, maar als een natuurlijke beweging. Vertrouwen vervangt controle, en creativiteit bloeit.
Reflectievraag: Hoe zichtbaar zijn jullie gezamenlijke waarden in het dagelijks handelen?
De illusie van veiligheid
Veel leiders zoeken veiligheid in structuren en afspraken. Maar echte veiligheid kan niet van buitenaf gegarandeerd worden. Het is een innerlijk proces. Pas wanneer mensen zichzelf beter leren kennen en oude angsten loslaten, ontstaat basisveiligheid van binnenuit.
Dat vraagt van leiders dat ze hun eigen patronen onderzoeken. Want wie zichzelf niet veilig voelt, kan geen ruimte scheppen voor anderen. Wanneer je je innerlijk vrij voelt, durf je open te zijn en nodigt dat je team uit hetzelfde te doen.
Reflectievraag: Waar houd jij vast aan externe veiligheid, terwijl de weg juist begint bij jezelf?
De moed om stil te staan
Vrij leiderschap vraagt om moedige keuzes. Niet méér controle, maar meer ruimte. Niet harder werken, maar dieper kijken. Durven vertragen en onderzoeken wat echt speelt.
In scholen, maar net zo goed in andere organisaties, zien we dat juist dit stilvallen de basis legt voor vernieuwing. Het is precies op die momenten van kwetsbaarheid dat vertrouwen groeit, creativiteit vrij komt en samenwerking betekenisvol wordt.
Vrij leiderschap begint dus bij jou. Durf jij te kijken waar jij nog gevangen zit in overleven? Durf je de stap te zetten naar leven, naar vrijheid en verbinding?
Bron: Vrij zijn in je werk
Door: Nienke de Vries
