Twee artikelen in één krant is niet zo ongewoon. Wél ongewoon is dat in de NRC van maandag 30 september 2013 twee artikelen stonden die samen eigenlijk het hele hedendaagse vakgebied risicomanagement omvatten. Het eerste artikel schets hét probleem bij omgaan met risico’s. Het tweede artikel schetst een veelbelovende oplossing, die (ver) voorbij het gangbare risicomanagement gaat. Ook ongewoon is dat deze artikelen in 2015 nog steeds actueel blijken te zijn.
In de dagelijkse rubriek Het Grote Verhaal schetst Joris Luyendijk een onthutsend beeld over de financiële crisis. Dit op basis van 200 interviews, die hij gedurende twee jaar heeft gehouden in de Londense City. Zijn conclusie: het is nog niet voorbij en wordt alleen maar erger. De mondiale megabanken zijn intrinsiek instabiel. Toezichthouders, controlerende accountants, de zogenoemde ratingbureau’s en zelfs topuniversiteiten zijn allemaal onderdeel van hetzelfde systeem en van elkaar afhankelijk. Waarbij voor (groot) geld iedereen en alles te koop blijkt. Bankiers kunnen fortuinen verdienen, terwijl de verliezen van te roekeloze avonturen worden afgewenteld op aandeelhouders of belastingbetalers. Luyendijk legt aan het eind van het artikel de vinger precies op de zere plek: ‘Probeer in zo’n klimaat als “risicomanager” bij de bank, zonder enige ontslagbescherming, maar eens de onderste steen boven te krijgen’. Die risicomanager checkt hierbij voornamelijk of de processen volgens de regels verlopen, en dan is het goed. Volgens een geïnterviewde toezichthouder is het échte gevaar dat het management niet eens weet welke risico’s de bank loopt. Tot zover een opinie over het risicomanagement in de financiële sector, waarbij ik uit ervaring weet dat ook in organisaties buiten de financiële sector dergelijke situaties voorkomen. Dan nu het tweede artikel. Onder de titel ‘Stop vervolging machinist, straf helpt de veiligheid niet’ houdt Benno Baksteen een warm pleidooi voor een andere vorm van risicomanagement. Baksteen is overigens voorzitter van de Dutch Expert Group Aviation Safety en oud-piloot. Hij reageert in zijn opiniestuk op de beslissing van het Openbaar Ministerie, om de machinist van de trein die een jaar geleden in Amsterdam op een intercity inreed te vervolgen. Pogingen om werknemers met regels tot onfeilbaarheid te dwingen leiden namelijk tot regelkramp. Om toekomstige vervolging door het OM te voorkomen komen organisaties immers met (nog) méér regels en procedures. Iets wat we nu overigens ook in de financiële sector en bijvoorbeeld de gezondheidszorg zien. Hoewel dit op het eerste gezicht méér veiligheid suggereert, is het omgekeerde de realiteit. Een dichtgeregeld systeem is minder weerbaar bij het optreden van onverwachte en onvoorspelbare problemen. Baksteen verwijst dan ook naar organisaties met een veiligheidscultuur, waarbij het noodzakelijkerwijs afwijken van regels niet per definitie fout is, maar achteraf wordt geëvalueerd. Dan kan alleen als dergelijke overtredingen gemeld worden, wat dus ook een veilige cultuur vereist, waarin medewerkers dergelijk handelen durven te melden, zonder er voor te worden gestraft (uitgezonderd uiteraard grove nalatigheid). Overigens blijken zogenoemde High Reliability Organizations (HROs) in staat in staat om een dergelijke cultuur te ontwikkelen. Ook in Nederland begint dit van origine Amerikaanse concept te landen. Wat leren deze twee artikelen ons over het hedendaagse risicomanagement? Enerzijds dat het dichtregelen en controleren van systemen niet meer werkt. Onze wereld is daarvoor veel te complex en dynamisch geworden. Anderzijds dat next generation risk management, ofwel risicogestuurd werken zich vooral moet richten op organisatiecultuur en de factor mens. Er is nog een lange weg te gaan. Auteur: dr. ir. Martin van Staveren MBA, adviseur/eigenaar van VSRM. Van zijn hand verscheen begin 2015 ‘Risicogestuurd werken in de praktijk’. Meer informatie: risicogestuurdwerken.nl.
