De mens als risicofactor, en dan vooral de dominante variant, de ‘Bokito’. Wie kent er niet zo’n exemplaar in z’n directe werkomgeving?
De energieke man (of vrouw?) die met de beste bedoelingen als een stormram door de organisatie raast. Zeer overtuigd van het eigen gelijk, slecht in staat om tegenspraak te dulden én bereid om veel, soms heel veel risico te nemen. Het is immers allemaal voor de goede zaak. In de financiële sector spot De Nederlandsche Bank dit menstype sinds enige tijd met behulp van psychologen. Waarom is dit ook zinvol voor andere sectoren, en niet alleen op topmanagementniveau?
Veel af te dingen aan hardheid cijfers
Traditioneel richt financieel toezicht op de harde feiten in de financiële boekhouding. Aan de hardheid van die cijfers is overigens vaak wel wat af dingen. Kees Tillema heeft dit overtuigend beschreven in zijn boek Van cijfers naar waarden. Een ander punt is dat de boekhouding vooral wat zegt over het verleden. Het is een blik in de achteruitkijkspiegel, op basis waarvan voorspellingen voor de toekomst worden gedaan. En resultaten uit het verleden …, vul zelf maar in. De financiële crisis, ontstaan ondanks al die afdelingen risicomanagement bij de betreffende instellingen, was voor De Nederlandsche Bank (DNB) dan ook aanleiding om het gangbare toezicht kritisch te beschouwen. Gedrag bepaalt uiteindelijk de cijfers, dus waarom naast de cijfers ook niet gedrag gaan bekijken?
Als eerste in Europa is de DNB vijf jaar geleden begonnen om het gedrag van bestuurders te observeren. Dit met behulp van psychologen in de bestuurskamer, tijdens vergaderingen. Zoals bekend uit sociaal onderzoek, heeft alleen al de aanwezigheid van zo’n observator effect op houding en gedrag van de andere aanwezigen. Ondanks deze onvermijdelijke beperking bleek dat in 34 van de 54 gevallen, dus ruim meer dan de helft, fundamentele risico’s aan het licht kwamen. Aldus Wijnand Nuijts, hoofd van de afdeling gedrag en cultuur bij DNB in het NRC-artikel ‘Aanpak van “Bokito’s” werkt, zegt DNB’ van 25 september 2015.
Grote risico’s en dominant
Een voorbeeld dat Nuijts aanhaalt is een bestuursvoorzitter van een niet nader genoemde bank – DNB noemt nooit namen – die grote risico’s nam en zeer dominant was. Het afremmen van deze persoon door collega’s bleek vrijwel niet mogelijk. Nadat de bank door de doorgeschoten ‘risk appetite‘ veel geld had verloren moest de topman het veld ruimen. Volgens Nuijts staat gedrag aan de basis van problemen en kan je daarom met gedragstoezicht meer vooruit kijken. Dit is niet beperkt tot de financiële sector. Het lijkt er immers op dat ook dieselgate bij Volkswagen het gevolg is van malafide gedrag van individuen, ook weer voor ‘de goede zaak’.
Meer oog voor gedrag nodig
Hieruit volgt dat meer oog voor het gedrag van (top)managers ook in andere sectoren dan de financiële nodig is. Het is in feite een vernieuwende vorm van risicomanagement, die in aanvulling op de cijfermatige kant aandacht besteedt aan de factor mens, als potentiële bron van ellende. Ik pleit hier dan ook voor een light versie van gedragstoezicht, waarmee iedereen vanaf vandaag kan beginnen. Spot de Bokito in jouw werkomgeving en heb het lef om zijn of haar gedrag bespreekbaar te maken. Voor de goede zaak. Als dit je dit in je eentje eng vindt, dan kan je het samen met collega’s doen. Dit is een vorm van risicomanagement die geen enkel model vereist, vrijwel niets kost en, zoals de DNB ons leert, veel kan opleveren.
Martin van Staveren (zie foto) is auteur van Risicogestuurd werken in de praktijk.
Meer informatie op de site Risicogestuurd werken in de praktijk.
