Signalen uit de onderstroom

In hoofdstuk X (ja: 10) van het Handboek Teamcoaching wordt uitgebreid op groepsdynamiek en onderstroom van teams ingegaan. Een van de onderwerpen is daar: het diagnosticeren van de onderstroom. Welnu, voordat je daaraan kunt beginnen is het zaak dat je signalen leert lezen die je iets kunnen vertellen over de onderstroom. Dat is belangrijk, want wat er onder water gebeurt onttrekt zich grotendeels aan het zicht. Maar je voelt het des te beter. Vooral als er in de bovenstroom dingen gebeuren die je niet goed begrijpt: dan weet je dat er in de onderstroom iets ‘aan de hand is’.

Er zijn veel dingen zichtbaar in het gedrag van teams waaraan je kunt ‘aflezen’ dat er iets in de onderstroom speelt. Waar kun je dan zoal naar kijken? Wat kan informatie opleveren over de groepsdynamiek, over de onderlinge
verhoudingen en de gevoelens in de groep? In de onderstaande checklist ga ik specifiek in op het kijken naar onderstroom: 24 tips voor observatie.

Kijken naar: communicatie

Het eerste waar je naar kijkt, is ook het meest zichtbare: de manier en de stijl van communiceren. Daarbij kijk en luister je natuurlijk ook (juist) naar wat er tussen de regels door gezegd wordt en ook naar wat er niet gezegd wordt. Je observeert de onderstroom het beste als je zelf afstand neemt van de inhoud.

• Hoe zit men erbij (letterlijk en figuurlijk)? Is het actief en betrokken of achterover hangend?
• Wat wordt er wel en wat juist niet gezegd? Luister naar taalgebruik en luister tussen de regels door.
• Hoe is de verdeling van spreektijd, komt iedereen aan bod, of zijn steeds dezelfde mensen aan het woord? En hoe is het gesprekstempo?
• Intonatie: stellend, vragend, eisend?
• Hoeveel wordt er op elkaar gereageerd? Wie krijgt of vraagt veel aandacht?
• Wie kijkt naar wie? Zie je daar patronen in? Zijn er ook mensen die helemaal geen blik vangen?

Kijken naar: spanning

De onderstroom is zelf niet zo direct waarneembaar, maar het spanningsniveau geeft informatie over wat er zich zou kunnen afspelen. Wat het precies betekent weet je vaak nog niet, daar moet je op doorvragen.

• Te veel spanning. Is het onveilig en kijkt men de kat uit de boom? Of is er enorm veel opwinding?
• Te weinig spanning. Is het saai, is men lusteloos en daardoor afwachtend? Wat doet men om spanning te reduceren (bijvoorbeeld grapjes maken)?
• Hoe wordt spanning opgevoerd (zoals uitdagen, urgentie benoemen)?
• Wanneer zie je energie opvlammen? Wat zijn kennelijk onderwerpen waarop het team ‘aan’ gaat staan? Soms is dat pas bij het afronden van het overleg. Wat zegt jou dat?
• Hoe gaat men om met conflicten en tegenstellingen? Zoekt men tegenstelling op of is men juist op zoek naar overeenkomst?

Kijken naar: besluitvorming

Omdat het er bij het nemen van besluiten vaak op aankomt, zie je aan de stijl van besluitvorming veel over wat er in de onderstroom aan de hand kan zijn. Laat dat besluitvormingsproces dus niet aan je aandacht ontsnappen als je nieuwsgierig bent naar de onderstroom van het team.

• Worden voorstellen steeds direct aangenomen? Neemt men het eerste voorstel klakkeloos over?
• Een kliek of coalitie neemt het besluit voor de anderen: wat zegt dat?
• Wordt er veel druk uitgeoefend?
• Bij consensus: Hoe leggen de ‘tegenstanders’ zich erbij neer? Is er echt naar hun argumenten geluisterd?
• Bij unanimiteit: Zijn er mensen die zwijgen? Zijn die echt vóór? Komt men niet tot een besluit? Steeds nieuwe bezwaren? Wat zegt dat?

Kijken naar: initiatieven

Wie er wel en niet initiatief neemt, en wat daar wel en niet mee gedaan wordt; het zegt veel over de verdeling van invloed en energie in het team. Het is ook typisch het soort gedrag waaraan je patronen kunt aflezen in het team.

• Wie doet de voorstellen? Welke patronen ontstaan daarin? Is dat mooi verdeeld in de groep, of trekken een paar de kar? Hoe zou dat komen?
• Worden voorstellen en ideeën opgepakt, of juist genegeerd?
• Zit er creativiteit in de groep? Zie je dat er soms iets echt nieuws, anders of afwijkends wordt geopperd?
• Hoe worden zorgen en bezwaren besproken? Als kans of als barrière?
• Helpen mensen elkaar actief, is er synergie?
• Doet ieder z’n deel, of trekt er één de kar?

Alles wat je opvalt, kun je gebruiken om met de groep in gesprek te gaan: je hoeft daarbij geen conclusies te trekken en al helemaal geen oordeel te hebben. Geef gewoon je observaties terug en kijk eens hoe de groep reageert.

Eigenlijk geef je de groep gewoon feedback. Misschien ontstaat er dan een moment van reflectie of bezinning. En wellicht worden daardoor belangrijke dingen bespreekbaar.

Ten slotte: je kunt eigenlijk niet onbevangen de onderstroom van een groep observeren zonder je goed bewust te zijn van je eigen behoeftes in de onderstroom.

Bron: Praktijkboek Teamcoaching

Door: Martijn Vroemen