In een wereld die constant verandert, lijken de uitdagingen waarmee organisaties worden geconfronteerd complexer en gelaagder dan ooit. Dit soort ‘tricky tijden’ vraagt om leiderschap, veerkracht en nieuwe manieren van denken en handelen. Jitske Kramer duidt in haar boek Tricky Tijden precies deze periodes: tijden waarin de oude manieren van werken niet langer effectief zijn, maar waarin het nieuwe nog niet is gevonden. Het concept dat ze introduceert, ‘liminaliteit‘, beschrijft een overgangsfase vol onzekerheid, chaos én potentie voor vernieuwing. Hier ontstaat de vraag: hoe kun je vanuit deze onzekerheid niet alleen overleven, maar ook gedijen? Het antwoord ligt in een diepgaand veranderproces zoals Theorie U.
De lessen uit Tricky Tijden
In Tricky Tijden verkent Kramer de dynamiek van verandering door de lens van antropologie. Ze beschrijft hoe samenlevingen en organisaties omgaan met liminale periodes: de tijd tussen het oude en het nieuwe. Deze fases zijn uitdagend, omdat de gebruikelijke kaders en structuren wegvallen. Tegelijkertijd schuilt hierin een unieke kans. Kramer laat zien dat deze ‘tussentijd’ kan leiden tot creativiteit, nieuwe inzichten en krachtige transformaties – mits we bereid zijn het ongemak te omarmen en diep te luisteren naar wat er werkelijk speelt.
Kramer waarschuwt ook voor de gevaren van tricksters – figuren die verwarring kunnen zaaien in tijden van onzekerheid. Deze tricksters kunnen zowel positief als negatief bijdragen aan een verandering. Ze kunnen oude patronen doorbreken en vernieuwend denken stimuleren, maar ook chaos vergroten en afleiden van wat werkelijk nodig is. Het vraagt om kritisch leiderschap om dit onderscheid te maken.
Theorie U: Een antwoord op complexiteit
Waar Kramer de uitdagingen en kansen van liminale periodes blootlegt, biedt De kracht van Theorie U een concreet proces om hier succesvol mee om te gaan. Theorie U, ontwikkeld door Otto Scharmer, is een raamwerk voor diepgaande transformaties. Het daagt ons uit om verder te kijken dan symptoombestrijding en dieper te graven naar de onderliggende oorzaken van problemen en kansen.
De U-vorm van het proces kent drie hoofdfasen:
- Loslaten (Downward Journey): Laat vooroordelen en oude manieren van denken los. Dit vraagt om observeren zonder oordeel, met een open geest en een nieuwsgierige houding.
- Presencing (De Bodem van de U): In deze cruciale fase maak je contact met de diepere bron van inspiratie en intentie. Dit is waar nieuwe inzichten ontstaan, door diep te luisteren naar wat er wil ontstaan.
- Verwerkelijken (Upward Journey): Zet de inzichten om in actie. Dit betekent dat je experimenteert met prototypen en kleine, tastbare stappen zet richting verandering.
Tricky Tijden en Theorie U Verbonden
Het mooie aan Theorie U is dat het een helder proces biedt om grip te krijgen op de chaos en complexiteit die Kramer in Tricky Tijden beschrijft. Stel je een gemeentelijke organisatie voor die worstelt met samenwerking tussen afdelingen. De nieuwe Omgevingswet – een klassieke ‘tricky tijd’ – brengt nieuwe eisen en onzekerheden met zich mee. Hoe ga je hiermee om?
In zo’n situatie kan Theorie U helpen om diepgaand te luisteren naar alle betrokkenen: van beleidsmakers en teamleiders tot inwoners. Door de behoeften en perspectieven te verkennen zonder direct te oordelen, ontstaat ruimte voor innovatie. Dit proces kan leiden tot praktische prototypen, zoals nieuwe manieren om bewoners bij projecten te betrekken of afdelingen te laten samenwerken.
Praktijkvoorbeeld: Samenwerken aan de Omgevingswet
Een concrete toepassing van Theorie U vond plaats in een middelgrote gemeente die zich voorbereidde op de implementatie van de Omgevingswet. Deze wet, bedoeld om procedures rondom ruimtelijke ordening te vereenvoudigen, vroeg om een andere manier van werken: niet langer in silo’s, maar met een geïntegreerde aanpak. De gemeente gebruikte de U-methode om deze transitie vorm te geven.
- Loslaten: In de eerste fase organiseerde de gemeente een reeks dialoogsessies met beleidsmedewerkers, projectleiders en inwoners. De focus lag op het ontdekken van ieders zorgen, verwachtingen en behoeften. Door oordeelloos te luisteren, kwamen verborgen spanningen en systemische obstakels aan het licht.
- Presencing: Vervolgens ging de groep de diepte in tijdens meerdere sessies. Hier ontstond een collectief gevoel van richting: de noodzaak om bewonersparticipatie niet als ‘checklist’ te behandelen, maar als kernwaarde in elk project.
- Verwerkelijken: Kleine experimenten werden uitgevoerd, zoals het organiseren van wijkbijeenkomsten waarbij inwoners samen met beleidsmakers plannen maakten. De inzichten uit deze prototypen werden doorvertaald naar een nieuwe werkwijze binnen de gemeente.
Het resultaat? Niet alleen betere samenwerking, maar ook een cultuurverschuiving waarin open communicatie en co-creatie centraal stonden.
De auteurs van De kracht van Theorie U
Het boek De kracht van Theorie U vertaalt Otto Scharmer’s ideeën naar de Nederlandse context en biedt praktische handvatten voor professionals in het publieke domein. Geschreven door Eric Edens, Ilona Goessens, Nancy Kalbsvleesch, Jannet Koster en Ietze Oostinga, combineert het hun gezamenlijke ervaring van meer dan 100 jaar in veranderkunde. Het boek staat vol met inspirerende praktijkvoorbeelden en werkvormen die direct toepasbaar zijn.
Of je nu een beleidsmaker, teamleider of verandermanager bent, De kracht van Theorie U biedt waardevolle inzichten om door ‘tricky tijden’ te navigeren.
Benieuwd hoe Theorie U jouw organisatie kan helpen in tijden van complexiteit en verandering? De kracht van Theorie U is dé gids voor professionals die impact willen maken. Bestel het boek vandaag nog via Boom.nl en zet de eerste stap naar diepgaande transformatie!
Auteur: Ietze Oostinga
