Samenwerken in allianties is niet eenvoudig. Geschat wordt dat meer dan de helft van de allianties niet succesvol is en dat twee derde van de gevormde allianties na verloop van tijd uiteenvalt. Daarom beschrijven we hier de faalfactoren vanuit bedrijfskundig, organisatiekundig, bestuurskundig en sociaalwetenschappelijk perspectief. Het samenbrengen van deze perspectieven biedt een totaalbeeld van mogelijke mislukkingen die de continuïteit van een alliantie kunnen aantasten. Inzicht in waarom sommige allianties falen, kan bijdragen aan de levensvatbaarheid van andere allianties.
Mislukkingen bij het creëren en ontwikkelen van allianties
Vanuit verschillende disciplines worden verschillende faalfactoren beschreven die bijdragen aan het mislukken van allianties. Als we kijken naar de lijst met faalfactoren is het bijna een wonder dat allianties nog werken. Interessant daarbij is dat de aangedragen faalfactoren vanuit de verschillende disciplines elkaar niet tegenspreken. Faalfactoren betreffen een gebrek aan vertrouwen, kennis, communicatie en samenwerkingsvaardigheden. Onzekerheid over het gemeenschappelijke doel, de vorm van samenwerking, de wijze van besluitvorming en de investeringen en verdeling van inkomsten dragen ook bij aan het mislukken van de samenwerking tussen organisaties.
Verschillen tussen de samenwerkingspartners worden vaak genoemd als faalfactor. Dat is opmerkelijk. Het gaat dan niet alleen om verschillen in doelen, richting en handelswijzen maar ook over verschillen in onderliggende waarden, culturen, verwachtingen en interesses. Verschillen tussen de partners zijn juist een belangrijke reden om een samenwerking aan te gaan. De overkoepelende faalfactor is daarom vooral het onvermogen om met verschillen om te gaan en niet zozeer de verschillen zelf.
Faalfactoren bij het vormen en functioneren van allianties en netwerken
Bedrijfskunde
- Kortetermijnoriëntatie van management op winstgevendheid en rendement
- Dominante technisch-financiële oriëntatie op innovatieprocessen
- Onvoldoende besef van klantvragen bij innovatieprocessen
- Beheersingsgerichte en lineaire aanpak bij innovatieprocessen
- Onvoldoende visie op gemeenschappelijke doelstellingen en ambities
- Onvoldoende transparantie over financieringen, investeringen en opbrengsten
Organisatiekunde
- Ontbreken van specifieke kennis over bestaande relaties en allianties
- Gebrek aan vertrouwen tussen de partners bij de start van de alliantie
- Gehechtheid aan formele procedures en hiërarchie bij het inrichten van de alliantie
- Onvoldoende oog voor het bundelen van kennis en het benutten van ervaringen
- Onvermogen om te leren van gemaakte fouten bij alliantievorming
Bestuurskunde
- Onduidelijkheid over de vorm van de alliantie: contractueel of partnerschap
- Onzorgvuldige procedures voor aanbesteding en uitbesteding
- Ontbreken van sluitende afspraken bij contractuele arrangementen
- Ontbreken van voortdurende onderhandeling en afstemming bij partnerschap
- Onvoldoende oog voor spanningen die voortkomen uit culturele oriëntaties
Sociale wetenschappen
- Te weinig aandacht voor het articuleren van het gemeenschappelijk belang
- Stereotypering en uitsluiting van partners met een belang in de alliantie
- Onevenwichtige machtsbalans met te grote afhankelijkheden in het netwerk
- Geringe investering in de opbouw van vertrouwen tussen de partners
- Onvoldoende reflectie op de wijze van samenwerken en verbetermogelijkheden
- Onduidelijkheid over de wijze waarop besluiten worden genomen
- Verwarring over wie wat doet en zal gaan doen in de samenwerking
- Onvermogen om taakconflicten te scheiden van relationele conflicten
- Onvermogen om taakconflicten te hanteren als inherent aan samenwerking
- Onbegrip tussen disciplines met verschillende achtergronden en werkwijzen
- Angst om de autonomie te verliezen en afhankelijk te worden
- Gebrek aan open communicatie over individuele onzekerheden
- Veronachtzaming van bewuste en onbewuste belevingen en betekenissen
Succesvoorwaarden bij het creëren en ontwikkelen van allianties
Studies naar succesvolle allianties laten ook succesvoorwaarden zien voor het creëren en ontwikkelen van allianties. Ook hier onderscheiden we verschillende academische disciplines die inzicht geven in wat bijdraagt aan het succes van allianties.
Bedrijfskunde
- Transparantie over financiering, investering en opbrengsten
- Heldere contractuele afspraken over financiële en juridische aspecten
- Centrale coördinatie en ondersteuning voor alliantievorming en besturing
- Gericht evalueren van allianties en alliantievorming om ervan te leren
- Gebruik van prestatie-indicatoren voor het evalueren en bijsturen van allianties
- Kennisontwikkeling over het vormen en functioneren van succesvolle allianties
- Methodiekontwikkeling voor alliantievorming
- Investeringen in hulpbronnen specifiek gericht op allianties
- Transparantie in de uitwisseling van informatie
- Samenwerken bij het oplossen van problemen
- Vermogen om conflicten op te lossen
Organisatiekunde
- Investeren in vertrouwen bij het vormen van allianties
- Bewust investeren in samenwerkingsvaardigheid en relatiemanagement
- Samenwerkingsrelaties evalueren en investeren in de verbetering ervan
- Samenwerkingsproblemen bespreken om ervan te leren
- Heldere, ondubbelzinnige en realistische doelstellingen formuleren
- Visies, motieven en risicopercepties expliciet maken
- Helderheid creëren over gewenste bijdragen en mogelijke effecten op de reputatie
- Intensieve uitwisseling van informatie over voortgang en behaalde successen
Bestuurskunde
- Onderscheid kunnen maken tussen contractuele arrangementen en partnerschap
- Bewuste keuze voor contractuele arrangementen of partnerschap
- Aandacht voor relatiemanagement in de onderlinge samenwerking
- Zorgvuldige en nauwkeurige aanbesteding en contractering
- In detail vastleggen van dienstverlening en kostenstructuur
- Geen tussentijdse bemoeizucht vanuit politieke principalen
- Kunnen omgaan met verschillen tussen publieke en private oriëntaties
- Aandacht voor procesmanagement in besluitvorming
- Investeren in gezamenlijke probleemdefinitie
- Actoren die onderdeel zijn van het probleem of de oplossing erbij betrekken
- De tijd nemen om je weg te vinden naar interessante uitkomsten
- Verschillen benoemen en benutten als creatieve bron voor vernieuwing
Sociale wetenschappen
- Doelen, motieven, normen en waarden expliciet bespreken
- Investeren in ontwikkeling van vertrouwen en samenwerkingsrelaties
- Alle relevante partijen bij probleemanalyse en ambitieformulering betrekken
- Reflecteren op samenwerkingsrelaties om daarvan te leren
- Samenwerken leren zien als een specifieke en uitdagende opgave
- Leerprocessen inrichten om te leren van de wijze van samenwerking
- Aandacht voor continuïteit in persoonlijke relaties
- Problemen tijdig signaleren, benoemen, bespreken en oplossen
- Onderscheid maken tussen machts-, relatie en taakproblemen
- Taakproblemen benutten als creatieve bron voor vernieuwing
- Verschillen in disciplinair denken expliciet maken en aandacht geven
- Bewust delen van onzekerheden
- Behoefte om erbij te horen en niet achter te blijven
- Samenwerkingspartners delen inspiraties, ambities en ervaringen
- Experimenteren en daarop reflecteren om ervan te leren
Organiseren van kennisuitwisseling
Uit de inventarisatie van de succesvoorwaarden blijkt dat er veel kennis aanwezig is om succesvol in allianties te kunnen samenwerken. Elk disciplinair perspectief draagt bij aan onze kennis over het formeren, funderen, evolueren en transformeren van allianties en helpt bij het ontwikkelen van een methodiek die daaraan kan bijdragen. Het gaat om het organiseren van kennisuitwisseling en het maken van heldere afspraken over investeringen, kostenverdeling en opbrengsten.
Investeren in vertrouwen en samenwerking wordt vanuit elk perspectief genoemd als voorwaarde voor succes. Vertrouwen is gebaat bij transparantie over informatie, belangen, voordelen en risico’s en wordt gevoed door persoonlijke contacten, het delen van inspiraties en ervaringen en door samen problemen te benoemen en aan te pakken.
Het herkennen en waarderen van verschillen en het signaleren van conflicten is essentieel om tot duurzame samenwerking te komen. Uit de lijst met succesvoorwaarden zijn enkele essentiële activiteiten af te leiden voor succesvolle allianties: investeren in een betekenisvolle missie en visie, het samenbrengen van leden rond gedeelde waarden , regelmatig en in alle openheid evalueren hoe de alliantie ervoor staat, samen doelen blijven stellen, oog hebben voor de gezamenlijke opbrengsten, spanningen erkennen en conflicten uitspreken en oplossen, de geschiedenis kennen en blijven investeren in onderlinge relaties en vernieuwing.
Beluister de podcast: Samenwerken aan een duurzame toekomst met Jaap Boonstra
Bron: Allianties voor een duurzame toekomst
Door: Jaap Boonstra, Marcos Eguiguren
