We gebruiken het te pas en te onpas. Weerstand. In een verandertraject als een groep niet meewil naar de nieuwe manier van werken. Als een leerling geen rekensommen wil maken. Als iemand uit je team de leidinggevende tegenspreekt. Omwonenden die vluchtelingen in Ter Apel die buiten slapen een tent brengen. Vervolgens komen we met allerlei oorlogskreten in actie. Gaan we weerstand ombuigen, wegnemen, herkaderen.
Oorsprong weerstand
Het begrip weerstand komt uit de elektronica. Het gaat over elektrische verbindingen. Het was Freud die het begrip in verband bracht met menselijk handelen. Freud werkte met mensen die we nu ernstig zieke psychiatrisch patiënten zouden noemen. Freud zag dat een bepaalde groep patiënten niet meewerkte aan de eigen behandeling. Die verstoorde. Dat gedrag noemde hij weerstand. Het is best bijzonder dat het begrip uit de behandelkamer van Freud zo zijn weg heeft weten te vinden in managementland en in scholen, gezinnen en organisaties. Want daar gaat het doorgaans om gezonde mensen.
Het vanuit de freudiaanse psychologie geïntroduceerde weerstandsbegrip heeft nogal zijn sporen nagelaten in denken over leren, leidinggeven, politiek bedrijven, coachen, managen en veranderen. Weerstand is belemmerend, irrationeel en vertraagt het verander- of leerproces. Impliciet gaan we ervan uit dat er slechts twee rollen zijn in een leer- of veranderproces: de rol van leraar/trainer/leider/coach/therapeut/consultant en daarnaast de rol van leerling/trainee/medewerker/coachee/patiënt/organisatie met een hulpvraag. De eerste zou goed op de hoogte zijn van visie, leerroute en veranderpad. De tweede roldrager wíl wel veranderen, maar wordt overspoeld door een soort geheimzinnige oerdrift die maakt dat hij of zij saboteert, achterover hangt, kinderachtig gaat doen, vasthoudt aan slechte gewoontes. Hoe het komt dat de ene partij zo goed weet wat de beste weg is en de andere partij zo irrationeel is … dat blijft een freudiaanse vraag.
Andere bril voor dezelfde situatie
Vanuit de antropologie beschouwen we weerstand als met een andere bril op kijken naar dezelfde situatie. Je wilt iets anders, vindt het oude perspectief aanlokkelijker of ziet te veel negatieve kanten aan de geschetste verandering. Misschien heeft iemand kennis die ‘de veranderaar’ niet heeft. Of wordt een belang onvoldoende meegewogen in de verandering. Dat kan. En in die andere blik zit soms heel verstandige kennis.
Een groepje beleidsmedewerkers dat niet wil beginnen aan ‘het nieuwe werken’, omdat ze bang zijn dat de cohesie van het team minder wordt. Een medewerker die wordt uitgenodigd ‘ondernemend’ te zijn, maar de vorige keer dat ze dat deed en te snel een gemeentelijke vergunning uitgaf wel een berisping kreeg. Een organisatie die niet wil fuseren omdat de eigen branding zo goed is dat ze huivert op te gaan in een groter geheel. Burgemeesters die geen vaccinatiebeleid aan de deur willen handhaven, omdat ze denken dat dat leidt tot geweld in hun dorp.
En de lastpakken dan?
Maar je hebt toch ook gewoon lastpakken? Mensen die wegen blokkeren en zo? Zeker. We kunnen er echter meestal van uitgaan dat als die ene lastpak roept dat hij iets niet wil, er een paar andere mensen zijn die er ook zo over denken. Die roepen alleen wat minder hard. Die zeggen ‘ja’ en doen ‘nee’. Die ene lastpak zegt het tenminste. Luisteren naar lastpakken geeft je veel informatie over de onderstroom in de organisatie. Ja, dan duurt de besluitvorming wellicht wat langer, maar dan heb je wel minder ‘implementatie-weerstandtijd’ nodig.
Wat zouden organisaties effectief én leuk worden als we op de MT-vergadering van maandagochtend niet zouden zeggen: ‘Ik hoop dat we snel tot overeenstemming kunnen komen.’ Maar dat de voorzitter enthousiast zou roepen: ‘Wat geweldig dat we hier vandaag weer zitten met allemaal een héél ander idee. Wat een rijkdom. Laten we gauw beginnen en al die wijsheid samenvoegen tot iets moois.’
Doormijmeren thuis
Ben jij weleens een Harry? Wat doe jij als er niet naar je wordt geluisterd? Wat is je favoriete sabotagetechniek? Neem eens iemand in gedachten met wie het niet zo botert de laatste tijd. Welke sabotage past diegene toe? En waar luister jij dan niet naar? Welke stem in jezelf mag niet worden gehoord? Hoe saboteert die kant van jezelf soms, en komt er dan toch uit? Heb jij Harry’s in je omgeving? Steun je ze of zeg je: ‘Doe effe normaal?’ Zou je een Harry een kaartje kunnen sturen en zeggen: ‘Hé, wij moeten nodig eens een bakje koffie of een biertje doen, want jij ziet de wereld duidelijk heel anders dan ik. Ben benieuwd naar jouw blik op de werkelijkheid.’
Doormijmeren op je werk
Heb jij Harry’s op je werk? Vind je ze lastig, omdat ze de boel vertragen? Of ben je gek op hun eigenwijze tegenstem? Wanneer wil je gewoon even ‘alle neuzen dezelfde richting op’? En wanneer vind je het te gezapig en verlang je naar meer out of the box denkers? Welke dialoog- of werkvormen zet jij in om van tijd tot tijd de wijsheid van alle mensen echt te horen? Of werk je altijd de acht punten van je vergaderlijstje af?
Beluister de podcast: Da’s gek met Danielle Braun
Bron: Da’s gek
Door: Danielle Braun
