Leiderschapslessen uit de natuur (deel 2)

Veel bedrijven worden door de COVID19 pandemie geconfronteerd met een afnemende vraag naar hun producten en diensten. Er spelen vragen zoals: hoe overleven we deze crisis? Moeten we ons bedrijf anders gaan vormgeven? En hoe dan? Omdat de natuur zeer effectieve strategieën kent in het omgaan met veranderingen, bevat ze waardevolle lessen op het gebied van leiderschap en innovatie. In het eerste deel van deze serie stond aandacht voor relaties en verbindingen centraal. In dit tweede en laatste deel ontdek je hoe je slim veranderingen kunt initiëren en welke vragen je stimuleren om circulair te denken.

6. Wat je zaait zal je oogsten

Bomen maken verschillende gedaanteveranderingen door. Van bijna kaal en dood in de winter tot vol en groen aan het einde van de zomer. In ieder seizoen doen ze precies datgene wat op dat moment belangrijk is. Leiding geven (inderdaad: twee woorden) bestaat voor een groot deel uit het initiëren van veranderingen, maar hoe zorg je er nou voor dat medewerkers zich hiervoor gaan inzetten? Hiervoor is het belangrijk om je bewust te zijn van de keuzes die je maakt in je benadering. Als je bijvoorbeeld meer initiatief wilt stimuleren, dan is het niet verstandig om zelf van alles voor betrokkenen te organiseren. Je kunt beter vragen wie er zin heeft om zijn schouders ergens onder te zetten of nagaan welke initiatieven er reeds zijn en deze versterken. Samenvattend: de aanpak dient een kiem te zijn van de gewenste situatie. Probeer veranderwoorden zoals ‘invoeren’ en ‘uitrollen’ te vermijden, want die stimuleren een afwachtende houding. Wat beter werkt is het doen van experimenten en de tijd die ervoor staat in kleine periodes op te delen. Dat is minder bedreigend en geeft een bepaalde openheid aan.

• Wat willen we met deze verandering bereiken? Waarom?
• Welke eerste stap is een goed voorbeeld van wat we willen bereiken?

7. Verandering geeft shit

Koeien eten gras en produceren melk. Maar als ze gras in melk veranderen, krijg je er ongevraagd een product bij: poep. Vooral als ze in beweging komen op weg naar de melkstal. Slimme boeren zorgen ervoor dat de koeien hun behoeften hebben gedaan voordat ze in de melkruimte komen. Dat scheelt hen veel tijd en energie. Slimme leiders gaan op dezelfde manier te werk. Veranderprocessen geven ook ‘shit’, vooral als mensen in beweging komen op weg naar het nieuwe doel. Er ontstaat onrust, er gaan dingen mis en sommige medewerkers kunnen het tempo niet bijbenen. Kortom: de verandering geeft ongewenste bijeffecten. Dat is niet erg, maar je dient er wel rekening mee te houden. Anders krijg je shit op de plek waar mensen werken.

• Welke risico’s lopen we tijdens het veranderproces?
• Op welke momenten kunnen medewerkers hun behoeften uiten?

8. Denk circulair

De bladeren, die in de herfst van de bomen vallen, worden door het werk van micro organismen in de bodem veranderd in humus. Deze humus levert de noodzakelijke voedingsstoffen voor de verdere groei van bomen. Dit soort kringloopprocessen zit ingebakken in alle levensvormen en voorkomt verspilling. Daar kunnen bedrijven veel van leren. In de verwerkingsindustrie spreken ze bijvoorbeeld niet meer van afval, maar van grondstoffen. Dit impliceert dat je producten en materialen aan het eind van hun levensduur opnieuw kunt gebruiken. Toen de COVID19 pandemie uitbrak zag het Tanzaniaanse bedrijf Zaidi Recyclers de kartonrecycling- en papierexportactiviteiten opdrogen. Ze stapten in recordtempo over van papier naar plastic. Nu produceren ze duizenden gezichtsschermen, gemaakt van gerecycled plastic, die ze leveren aan ziekenhuizen en gezondheidscentra. Zo voorzien het bedrijf in een belangrijke maatschappelijke behoefte en vermindert ze tegelijkertijd de vervuiling door plastic.

• Waaraan wordt binnen ons bedrijf veel energie besteed?
• Hoe kunnen we dit hergebruiken of meervoudig benutten?

9. Beter wieden dan verdelgen

Afwijkende planten in de natuur worden vaak onkruid genoemd. Dit kruid lijkt misschien ongewenst, maar heeft een belangrijke signaleringsfunctie. Het laat zien hoe het gesteld is met de voedingsbodem en welke omstandigheden blijkbaar gunstig zijn voor het ontstaan van het kruid. Daarom wordt het in sommige kringen ‘duidkruid’ genoemd. Onkruid wieden, oftewel: afscheid nemen van activiteiten en medewerkers die niet (meer) in de organisatie passen, kan op twee manieren. Met de hand (in persoonlijke gesprekken) of met een gifspuit (een reorganisatie doorvoeren). De gifspuit werkt sneller maar beschadigt de voedingsbodem (de cultuur van het bedrijf) met alle gevolgen van dien. Wie de werksfeer gezond wil houden, zal op zijn knieën moeten wieden.

• Aan wat voor soort activiteiten & medewerkers heeft ons bedrijf de komende jaren behoefte?
• Hoe kunnen we op respectvolle wijze afscheid nemen van activiteiten & mensen die niet langer passen?

10. Leiderschap = vermenigvuldiging

De ware vrucht van een appelboom is niet een appel, maar een nieuwe generatie appelbomen. Natuurlijk produceert een gezonde appelboom appels, maar de uiteindelijke potentie ligt verscholen in de kern van deze vrucht: de zaden die een nieuwe appelboom kunnen worden. In de natuur gaat het aan het eind van de streep om reproductie. Staat dat nog wel op ons netvlies in het bedrijfsleven? Dé manier om dit te doen, is door het vergroten van de autonomie van de mensen waaraan je leidinggeeft. Dat doe je door een context te creëren waarin medewerkers op hun best presteren en klanten zo goed mogelijk bediend worden. In deze ‘mentale ruimte’ kunnen medewerkers zichzelf ontdekken, uittesten en hun magie tonen. Daarmee is de belangrijkste taak van een leider om meer leiders te creëren. De trend naar meer autonomie & eigenaarschap zie ik als een belangrijke ontwikkeling. Mits zorgvuldig uitgevoerd doet dit een beroep op de eigen verantwoordelijkheid en creativiteit van medewerkers. Het stimuleert de betrokkenheid met meer bevlogenheid en productiviteit als gevolg.

• Hoe worden onze medewerkers echt gelukkig?
• Wat hebben zij van ons als leidinggevenden nodig om (vaker) hun magie te tonen?

Wil je leren om je bedrijf of instelling op een organische manier te veranderen? Overweeg dan de masterclass organisch veranderen.

Door: Ronald van der Molen

Ronald van der Molen is werkzaam als organisatieadviseur en leiderschapscoach. Vanuit zijn bedrijf Transformatiohelpt hij leidinggevenden om teams en ecosystemen te creëren waar mensen floreren. Daarnaast verzorgt hij inspiratie-sessies en masterclasses over de kracht van organisch leiderschap. Tijdens trajecten en presentaties gebruikt hij lessen uit de natuur om leiders te helpen anders naar hun vak te kijken. Hij geniet ervan als eikels in bomen veranderen.