Voor mij begon het vijf jaar geleden met autoschaamte, mijn zakelijke diesel kon echt niet meer. Gevolgd door vleesschaamte. Door dierenleed maakte ik de overstap naar biologisch. En door belasting van het milieu werd ik flexitariër. Mijn vliegschaamte heeft alleen tot gevolg dat ik minder comfortabel in een vliegtuig zit en mijn schuldgevoel afkoop met een compensatieprogramma. Daarnaast voel ik mij zeer ongemakkelijk bij de groeiende sociale ongelijkheid. En mijn laatste schaamte is kijkschaamte. Ik vind dat ik met goed fatsoen niet naar het WK-voetbal kan kijken. Niet kijken is echt wel een dingetje, omdat ik een enorme voetbalfan ben.
Waar leidt deze schaamte toe?
Maar waar leidt al deze schaamte toe? Als ik voor mijzelf spreek, dan is het beeld niet eenduidig. Reizen met het openbaar vervoer is inmiddels een goede gewoonte. Echter vlees-en vliegschaamte hebben alleen nog maar geleid tot allerlei halfslachtige stappen, die mij uiteindelijk niet echt het goede gevoel opleveren.
Mijn kijkschaamte zou ertoe leiden, dat ik wel zou kijken, maar met een ongemakkelijk gevoel. Dit ongemakkelijke gevoel probeer ik vervolgens weg te rationaliseren met argumenten als ‘het maakt echt geen verschil of ik kijk of niet’. Mijn conclusie is dat als ik mijn schaamte niet echt goed onderzoek het mij niet verder helpt.
Elkaar de maat nemen
In gesprekken over deze onderwerpen valt mij het volgende op: ik neem anderen de maat en mijn gesprekspartners nemen mij de maat. We zijn echter niet goed in staat elkaar tot fundamentele stappen te stimuleren. Hoe komt dit vraag ik mij nu af? Naast dat we elkaar de maat nemen en schaamte activeren, blijven we ook hangen in ‘het is best lastig’ en ‘alle kleine beetjes helpen’. Met die laatste opmerking proberen we volgens mij dit ongemakkelijke gevoel een beetje weg te rationaliseren. Mijn conclusie is dat we op deze manier niet echt verder komen. Het is daarom belangrijk dat we elkaar uitdagen tot het zetten van stappen.
Daarom de volgende stelling:
Je schamen heeft alleen zin als je bereid bent om het echt te voelen en te onderzoeken.
Waarden en normen
Schaamte ontstaat omdat je vindt dat je gedrag vertoont dat niet in lijn is met je eigen waarden en normen of met die van de mensen om je heen. Het problematische is dat dit gevoel vaak niet alleen aan het gedrag wordt gekoppeld, maar aan de hele persoon. Dit betekent dat jij jezelf of die ander niet okay vindt, omdat je het gedrag niet okay vindt.
Door schaamte zo groot te maken, wordt het zo oncomfortabel dat er een neiging is om het weg te drukken. Dit wegdrukken kost veel energie en lukt meestal niet. Te pas en te onpas speelt het weer op. Als je op deze manier met schaamte omgaat kan het op de lange duur leiden tot gevoelens van moedeloosheid en berusting. Dit herken ik bij mijzelf en bij de mensen om mij heen. Laat ik mijn kijkschaamte eens nader onder de loep nemen…..
Perspectief op schaamte
Marshall Rosenberg, de grondlegger van verbindende communicatie, heeft een interessant perspectief op schaamte: ‘Schaamte is een tragische uiting van onvervulde behoeften’. Zijn zorg is dat ons gevoel van schaamte en de daaraan gekoppelde strengheid van moeten en niet mogen, leidt tot jezelf vast zetten en inactiviteit. Ik zie dit gevaar ook, zeker als we elkaar bij schaamte blijven bevestigen in ‘dat het best lastig is’ en elkaar een uitweg geven met ‘door niet te kijken naar het WK, los je niets op’. Echter als we elkaar gaan bevragen op de onderliggende en onvervulde behoefte, dan kan er volgens Rosenberg iets moois gebeuren. Schaamte is dan energie die zicht geeft op onderliggende behoefte(n). Door het op die manier te onderzoeken, zie ik dat onder mijn kijkschaamte een behoefte zit aan het goede voorbeeld geven. Dat ik als vader aan mijn zoon kan uitleggen dat ik niet kijk, omdat ik het niet okay vindt dat Fahadul zonder vader opgroeit (Trouw, Matthijs van Dam 18 november 2022 ‘Ga naar het ziekenhuis’, smeekte zijn vrouw). De vader van Fahadul is één van de vele vaders die in Quatar werkten aan de bouw van voetbalstadions, voor wie de lange werkdagen in temperaturen van boven de veertig graden fataal is geworden.
Mijn kijkschaamte is nuttig, als ik begrijp wat mijn onderliggende behoefte is. Ik wil graag het goede voorbeeld geven. Door dit inzicht krijgt mijn denken richting: Hoe kan ik het goede voorbeeld geven? En hoe gebruik ik mijn mogelijkheden om dit succesvol te doen?
In mijn geval leidde het onder meer tot een interessant gesprek met mijn 21-jarige zoon over waarom ik niet wil kijken naar het Nederland elftal tijdens het WK-voetbal. En hoe lastig het is voor mij is om als groot voetbalfan trouw te blijven aan mijn waarden. Het gesprek zorgde ook voor bekrachtiging van mijn goede voornemen.
Toegevoegde waarde
Schaamte heeft dus toegevoegde waarde als het onderdeel is van de aloude cocktail voor succesvolle ontwikkeling: moeten, willen en kunnen. Gevoelens zoals schaamte, onrust of frustratie ontstaan omdat gedrag niet in lijn is met eigen of collectieve normen. Er moet iets gebeuren. Door gevoelens te verbinden met onderliggende behoeften wordt motivatie aangewakkerd, omdat het zicht geeft op onderliggende drijfveren en bevredigende acties. Er mee aan de slag willen. Door deze drive te zien in het licht van de eigen kwaliteiten en potentieel ontstaat vertrouwen. Succesvol kunnen uitvoeren van voorgenomen activiteiten.
Mijn kijkschaamte is met het schrijven van deze column verdwenen, omdat ik begrijp wat mijn onderliggende behoefte is en ik weet hoe ik hier bevredigend invulling aan kan geven. Ik ga niet kijken en om het mijzelf iets makkelijker te maken ga ik tijdens Nederland – VS naar de bioscoop.
Door: Roland de Bruijn
