Acteur Gijs Scholten van Aschat, al jaren aan de top van acterend Nederland, houdt deelnemers tijdens de Integriteitsdag op 6 oktober een spiegel voor. “Ik hoop dat ze na afloop zeggen: ik ga het anders doen. Of beter nog: wij gaan het anders doen.”
Waar begint integriteit en waar houdt integriteit op? Dat is precies de zoektocht die deelnemers aan de integriteitsdag aangaan. “Op dat snijvlak zie je het misgaan”, zegt Scholten van Aschat. “Als acteur zoek ik al die kanten op. Mijn baan is in rollen het slechte uit mijzelf te halen, zodat de rol zo geloofwaardig mogelijk overkomt. Dus dat slechte zit in mij.”
Afrekenen op integriteit
Scholten van Aschat verbeeldt tijdens de integriteitsdag personen in het leven van deelnemers. “Zij rekenen je uiteindelijk af op je integriteit. Je kind, je ouder, je vriend, je partner, je baas, je collega of je ondergeschikte. Kun je hen recht aankijken? Wat zeggen ze over je als ze aan je graf staan? En kun je trots zijn op wat je aan het doen bent? Of weet je eigenlijk zelf ook wel dat dit niet klopt?” De spiegel voorhouden kan confronterend zijn. “Maar dat is ook nodig als je aan integriteit en aan jezelf wilt werken.”
Geld tellen
Scholten van Aschat is zoon van een bankdirecteur. De financiële wereld is hem niet vreemd. “Met ons hele gezin telden we in het weekeinde geld, zodat bankmedewerkers dat door de week niet meer hoefden te doen. In die tijd was de functie van de bank nog simpel. Er waren mensen met te veel geld die mijn vader hielp met beleggen. En er waren mensen die geld nodig hadden. Aan hen leende hij geld uit. Hij kende al die mensen bij naam en toenaam.”
Het marketingsausje voert weer de boventoon. Maar met geloofwaardigheid heeft het niets te maken.
In de kredietcrisis en de nasleep heeft bankieren een ander gezicht gekregen, vindt Scholten van Aschat. “Er is een grote afstand ontstaan. Het is weer productie draaien. Rabobank schreeuwt weer dat je een hypotheek binnen een week kunt krijgen. Wie gelooft dat nu echt? ABN AMRO maakt je lekker met je droomhuis, dat je vanwege de lage rente eenvoudig kunt aanschaffen. Of je het nu kunt betalen of niet… Het marketingsausje voert weer de boventoon. Maar met geloofwaardigheid heeft het niets te maken.”
Artistieke kwaliteit
Integriteit: wat betekent dit begrip voor Scholten van Aschat? “Dat je geen dingen doet die tegennatuurlijk voelen. Ik heb nog nooit in een productie gespeeld met tegenzin, omdat het geldbedrag goed was. Natuurlijk ben ook ik op dat punt uitgedaagd. Vaak genoeg. Bijvoorbeeld of ik me tegen een mooie beloning voor een jaar aan een musical van Joop van de Ende wilde verbinden. De condities waren uitstekend. Maar ik vreesde dat ik met de artistieke kwaliteit niet uit de voeten kon en me ongelukkig zou voelen. Ik ben daarom niet ingestapt.
3 p’s: poen, plezier en prestige
Over het algemeen spelen acteurs voor de drie p’s: poen, plezier en prestige. Twee van de drie moeten goed zijn, is het credo. Maar ik vind dat je trouw moet zijn aan jezelf. Wees loyaal aan je talent. Verkwansel het niet. Want waarom ben je hier op aarde? Om de dingen te doen, die ertoe doen. Die dingen die jou en je omgeving trots maken. Dat maakt je gelukkig. Word ik niet gelukkig van een bepaalde productie, dan houdt het dus ook even op. ”
Gebrek aan visie
De acteur verzorgt vaker trainingen over leiderschap en communicatie. Dat aan de hand van de werken van Shakespeare. “Een valkuil die we behandelen, is dat managers vaak een doel stellen om hogerop te komen. Ze zijn bijvoorbeeld bezig om in twee jaar aan de top te komen en daar zijn ze heel bedreven in. Maar eenmaal daar, weten ze het niet meer. Want het talent om hogerop in een organisatie te komen, is wezenlijk anders dan een visie hebben over waar de organisatie heen moet.
Een valkuil die we behandelen, is dat managers vaak een doel stellen om hogerop te komen. Maar eenmaal daar, weten ze het niet meer.
Het vervelende is – en dat zie je bij Poetin, Berlusconi en Erdogan, maar ook bij Richard III terug – dat ze hun macht angstvallig proberen te consolideren. Dat is uitermate gevaarlijk voor een organisatie en ook voor een land. Geen echte koers en een zonnekoning aan de top. Je zult tegenspraak moeten dulden. En een groepsgevoel moeten creëren waarbij de sociale controle groot is. Waarbij er, net als in de Middeleeuwen aan het hof, narren zijn die de onprettige waarheid verkondigen.”
Sociaal verband creëren
Sociale controle is er alleen in groepen die te overzien zijn, zegt Scholten van Aschat. “Ik geloof niet in megalomane scholengemeenschappen. Tenzij je kleine, veilige units creëert, waarin mensen elkaar kennen. Alleen daar kun je een sociaal verband creëren. Anders krijg je als vanzelf een loyaliteitsprobleem. Dan staat het fundament van de organisatie niet goed. En gaan medewerkers meer voor zichzelf, dan voor de organisatie werken. Hoe zorg ik dat ik er goed voor sta…”
Alleen in gezamenlijkheid, in een sociaal verband waarin we elkaar de waarheid kunnen en mogen zeggen, komen we tot een puik product. Dat is in het bedrijfsleven niet anders.
Als voorbeeld noemt Scholten van Aschat zijn eigen toneelgezelschap. “Het hoofddoel is een voor het publiek fantastische voorstelling te laten zien. Daarin spelen alle acteurs een belangrijke rol. Als ik alleen met mezelf bezig ben, staat er wellicht wel een mooie prestatie van mijzelf op de planken, maar is het geheel niet om aan te zien. Dan speelt mijn ego te veel op. Hoe zorg ik dat ik er goed op sta? Fout. Alleen in gezamenlijkheid, in een sociaal verband waarin we elkaar de waarheid kunnen en mogen zeggen, komen we tot een puik product. Dat is in het bedrijfsleven niet anders.”
De illusie van de maakbare wereld
Vertrouwen. Daar draait de economie op. Scholten van Aschat: “Dat vertrouwen hebben financiële instellingen en bedrijven in grote mate geschaad. We hebben niet voor niets een crisis achter de rug. Het lijkt alsof we daar weinig van hebben geleerd. We geloven nog steeds in de illusie van een maakbare wereld. Het draait weer om winst pakken. Pakken wat je pakken kunt. We hebben het marktjasje weer aangetrokken. Alles moet marktgericht, efficiënter en effectiever. Terwijl je je kunt afvragen, na vele debacles, of de markt het altijd bij het juiste eind heeft. De markt pakt je bij de enkels en laat je berooid achter. Daarmee verdwijnt het Rijnlandse model waar we samen groot mee zijn geworden naar de achtergrond. Dood- en doodzonde.”
“Ik hoop dat deelnemers na afloop zeggen: ik ga het anders doen. Of beter: wij gaan het anders doen. Eerlijker. Rechtvaardiger.”
De integriteitsdag moet stof tot nadenken geven over dit soort onderwerpen.
Integriteitsdag, 6 oktober 2016, Radio Kootwijk. Meer informatie en inschrijven.
