Hoe jeugdtrauma je nu nog saboteert (en wat er aan te doen)

Jeugdtrauma. Je denkt misschien dat het iets uit het verleden is, iets wat je allang achter je hebt gelaten. Maar stel je dit voor: je zit in een teamoverleg, je hebt een goed idee, maar zodra je je mond opendoet, schiet je hartslag omhoog. Je voelt je klein worden, alsof je stem niet telt. Of misschien krijg je kritiek van je leidinggevende en voor je het weet, ben je niet meer in het hier en nu, maar weer dat kind dat bang was om het verkeerd te doen. Je merkt hoe je lichaam verkrampt, je keel dichtknijpt, je gedachten op hol slaan. Dit is geen ‘gewoon’ werkprobleem. Dit is je zenuwstelsel dat een oud patroon afspeelt, een patroon dat ooit nodig was om te overleven.

Jeugdtrauma verdwijnt niet vanzelf. Het leeft door in je reacties, in je stressniveau, in hoe je je plek inneemt (of juist niet) op de werkvloer. Maar wat als je jezelf kunt bevrijden uit deze onbewuste overlevingsstrategieën? Wat als je de regie terugpakt over je zenuwstelsel, over je emoties, over hoe je je in het dagelijks leven beweegt?

In deze blog duiken we in de verborgen impact van jeugdtrauma en – nog belangrijker – hoe je stap voor stap kunt helen, zodat je niet langer wordt gestuurd door oude pijn, maar leeft vanuit kracht en verbinding. Onderstaande is geïnspireerd door de online training van Jan Bommerez, een trainer, coach en auteur op het gebied van transformatie, loslaten en flow, die zich richt op het overwinnen van innerlijke blokkades en het ontwikkelen van veerkracht.

Trauma: niet wat je overkomt, maar hoe je zenuwstelsel reageert

Trauma komt van het Griekse woord trauma, wat ‘wond’ of ‘kwetsuur’ betekent. Aan het einde van de 19e eeuw werd deze definitie uitgebreid met een psychische wond die ontstaat door een overweldigende gebeurtenis. Dit noemen we tegenwoordig traumatische stress.

Trauma is niet de gebeurtenis zelf,
maar de manier waarop het zenuwstelsel erop reageert.

Peter Levine, een pionier op het gebied van traumaheling, definieert trauma als “een onopgeloste reactie van het autonome zenuwstelsel.” Dat betekent dat een trauma niet wordt veroorzaakt door wat er is gebeurd, maar door de impact ervan op het zenuwstelsel. Trauma ontstaat wanneer iemand zich overweldigd voelt en het zenuwstelsel niet in staat is om de ervaring te verwerken. Dit leidt tot ontregeling, wat invloed heeft op hoe iemand stress reguleert. Hoe veerkrachtiger je zenuwstelsel is, hoe beter je met stress om kunt gaan.

Wanneer het zenuwstelsel in de vroege kindertijd wordt ontregeld, raakt iemand later in het leven sneller overweldigd. Dit komt doordat 90% van de hersengroei plaatsvindt in de eerste vijf jaar van ons leven. Als een kind zich in die periode onveilig voelt, kan het zenuwstelsel zich in een overlevingsmodus ontwikkelen. Dit kan zelfs al in de baarmoeder beginnen: een moeder die veel stress ervaart, beïnvloedt de chemische processen in haar lichaam en daarmee ook de hersenontwikkeling van het kind.

Hoe jeugd- en ontwikkelingstrauma je diep van binnen vormen

Naar schatting heeft 60% van de mensen in hun vroege kindertijd iets meegemaakt dat de ontwikkeling van hun zenuwstelsel heeft verstoord. Dit heeft niet alleen invloed op hoe de hersenen zich vormen, maar ook op het autonome zenuwstelsel, dat verantwoordelijk is voor onze stressregulatie.

Jeugdtrauma en ontwikkelingstrauma lijken op elkaar, maar zijn niet helemaal hetzelfde. Jeugdtrauma ontstaat door ingrijpende gebeurtenissen in de kindertijd, zoals misbruik, verlies of verwaarlozing, en heeft een directe impact op het zenuwstelsel.

Hoewel jeugdtrauma soms een losstaande gebeurtenis is, heeft ontwikkelingstrauma een veel bredere invloed, omdat het de fundamentele basis vormt waarop iemand zichzelf, relaties en het leven ervaart. Ontwikkelingstrauma ontstaat vooral door onvervulde basisbehoeften in de kindertijd. Bijvoorbeeld door een gebrek aan veilige hechting – iets waar veel mensen in meer of mindere mate mee te maken heeft gehad.

Neuroceptie: feilloos (on)veiligheid oppikken

Een kind heeft een veilige, liefdevolle omgeving nodig om zijn zenuwstelsel gezond te laten ontwikkelen. Als deze veiligheid ontbreekt, leert het zenuwstelsel niet goed te reguleren, wat zich op latere leeftijd kan uiten in overmatige stressreacties. Neuroceptie speelt hierin een cruciale rol. Dit is het onbewuste vermogen van het zenuwstelsel om signalen van veiligheid of gevaar op te pikken. Een baby voelt intuïtief aan of een ouder ontspannen of gespannen is, nog voordat hij de betekenis van woorden begrijpt.

Wanneer een ouder vaak gestrest of afwezig is, registreert de baby dit als onveiligheid, wat invloed heeft op de ontwikkeling van zijn zenuwstelsel. Dit mechanisme blijft ook op volwassen leeftijd doorwerken: als je bijvoorbeeld in een ruimte vol gespannen collega’s bent, zal je lichaam dit oppikken nog voordat je het bewust doorhebt.

Zonder een goed ontwikkelde neuroceptie kan het lastig zijn om je veilig te voelen in jezelf en in contact met anderen. Dit maakt het nog moeilijker om stress te reguleren en volledig in het hier en nu aanwezig te zijn.

Hoe je zenuwstelsel je gedachten en gevoelens beïnvloeden

Je gedachten en gevoelens worden sterk beïnvloed door de toestand van je autonome zenuwstelsel. Wanneer je zenuwstelsel zich in een constante staat van stress, bevriezing of hyperalertheid bevindt, kunnen negatieve gedachten en gevoelens van hopeloosheid of angst sterker worden. Dit is geen teken dat er iets mis is met jou als persoon, maar een fysiologische reactie op onopgeloste spanning en oude overlevingsmechanismen. Als je bijvoorbeeld voortdurend slecht nieuws hoort, zal je neuroceptie zich afstemmen op gevaar, waardoor je zenuwstelsel gespannen blijft en je gedachten steeds negatiever worden.

Wie dit herkent, kan de weg inslaan naar heling —
want wat in de vroege jaren is gevormd,
kan later bewust worden geheeld en getransformeerd.

De dorsale staat: wanneer het zenuwstelsel zich afsluit

Wanneer een kind in een onveilige omgeving opgroeit en onvoldoende co-regulatie ervaart, leert het zenuwstelsel zich niet goed te reguleren. Dit kan leiden tot een patroon van chronische stress of terugtrekking. Als de stress te groot wordt en er geen uitweg is, schakelt het zenuwstelsel over naar de dorsale staat—een overlevingsmodus waarin iemand zich emotioneel en fysiek afsluit. Dit beschermingsmechanisme, bedoeld om extreme stress te dempen, kan later in het leven blijven doorwerken, bijvoorbeeld in situaties van overweldiging of langdurige druk.

Het zenuwstelsel reageert op stress volgens een vaste hiërarchie: eerst probeert het verbinding te zoeken, daarna volgt een vecht- of vluchtreactie, en als dat niet mogelijk is, schakelt het over op bevriezing. De dorsale vagus, het oudste deel van ons zenuwstelsel, speelt hierin een cruciale rol. Wanneer de dorsale staat wordt geactiveerd, voelt het kind zich machteloos, vermoeid of afgesloten.

Bij baby’s die onvoldoende co-regulatie krijgen—bijvoorbeeld doordat een verzorger niet reageert op stresssignalen zoals huilen—kan het zenuwstelsel al vroeg leren om in de dorsale staat te gaan. Dit kan later in het leven leiden tot gevoelens van futloosheid, dissociatie of het onvermogen om met stress om te gaan. Gelukkig is het zenuwstelsel kneedbaar en kan het, met de juiste oefeningen en ondersteuning,

Je bent niet bedoeld om in deze bevroren staat te blijven.
Met de juiste oefeningen en zelfzorg kun je je lichaam en geest begeleiden
naar een plek waar je je weer volledig aanwezig, verbonden en levendig voelt.

Zelfregulatie: op weg naar veiligheid

Baby’s reguleren zichzelf niet alleen; ze hebben co-regulatie nodig. Dit betekent dat een verzorger hen kalmeert wanneer ze overstuur zijn. Bij baby’s die onvoldoende co-regulatie krijgen (bijvoorbeeld omdat een ouder hen niet troost bij stress), kan de dorsale staat een automatische overlevingsmodus worden. Dit kan later in het leven leiden tot gevoelens van waardeloosheid, chronische vermoeidheid of een gebrek aan levensenergie.

Een baby zoekt veiligheid door gezichten te observeren en stemintonaties te volgen. Dit mechanisme blijft ook in de volwassenheid belangrijk. Ons sociale betrokkenheidssysteem – bestaande uit het gezicht, de ogen, de oren en het hart – helpt ons om verbinding te maken met anderen en zo veiligheid te voelen.

Als een kind niet voldoende co-regulatie heeft ervaren, zal het later moeite hebben om zichzelf te kalmeren bij stress. Gelukkig kunnen we ons zenuwstelsel alsnog zelf leren reguleren, vooral door bewust de ventrale vagus te activeren. Dit deel van het zenuwstelsel heeft een kalmerende werking op zowel de dorsale vagus als de sympathische zenuwen (die vecht- en vluchtreacties aansturen).

Als je jeugd- of ontwikkelingstrauma hebt, is de kans groot
dat je spieren onbewust chronisch gespannen zijn.
Dit komt doordat je lichaam zich heeft aangeleerd om altijd ‘aan’ te staan.

Het belang van een brede ‘container’

Trauma kan pas helen als we het kunnen bevatten. Dit betekent dat we een stevige container moeten bouwen – een intern gevoel van veiligheid en veerkracht. Stel je voor dat je een steen in een glas water gooit: er ontstaat een enorme rimpeling. Gooi je diezelfde steen in een groot meer, dan blijft het water kalm. Een brede container zorgt ervoor dat stress je minder snel overweldigt.

Fysiek begint deze container bij de huid – ons grootste orgaan. De huid en spieren slaan herinneringen op, en wanneer we trauma ervaren, spannen onze spieren zich aan. Door oefeningen te doen waarmee je je spieren en grenzen bewust voelt, kun je je zenuwstelsel helpen om zich veiliger te voelen.

Hieronder vind je 5 krachtige oefeningen die je helpen om je zenuwstelsel te reguleren en je lichaam uit een overlevingsstand te halen. Ze zijn geïnspireerd door de principes uit de online training van Jan Bommerez en helpen je om spanning los te laten, je grenzen te voelen en een diepere verbinding met jezelf te creëren.

5 krachtige oefeningen om je zenuwstelsel te kalmeren en je kracht terug te nemen

Hieronder vind je oefeningen die afkomstig zijn van Jan Bommerez. Andere oefeningen die ook effect hebben op het kalmeren van het zenuwstelsel zijn Havening en EFT. Klik op onderstaande blogs om daar meer over te lezen:

Havening: werkstress omzetten naar veerkracht en ontspanning

EFT (Emotional Freedom Techniques): in 2 minuten minder stress

1. Ritmisch ademhalen: de sleutel tot kalmte en coherentie

Onze ademhaling is de afstandsbediening van ons zenuwstelsel. Wanneer we gestrest of overweldigd zijn, wordt onze ademhaling oppervlakkig en onregelmatig. Ritmisch ademhalen herstelt je natuurlijke balans en brengt je lichaam in een staat van coherentie. Dit betekent dat je hart, zenuwstelsel en hersenen in harmonie samenwerken.

Zo doe je het:

1. Adem in door je neus en tel tot 4.
2. Houd je adem 4 tellen vast.
3. Adem rustig uit door je mond en tel tot 4.
4. Wacht 4 tellen voordat je opnieuw inademt.

Dit wordt ook wel de box breathing-techniek genoemd en wordt onder andere gebruikt in kundalini yoga en door topsporters om hun zenuwstelsel te reguleren. Begin met 5 minuten per dag en bouw het langzaam op naar 20 minuten. Hoe langer je het volhoudt, hoe dieper je lichaam ontspant.

2. Je grenzen leren kennen door ze fysiek te voelen

Om dieper te kunnen voelen, is het essentieel dat je lichaam zich veilig voelt. Dit begint bij een gevoel van veiligheid in je buik en het bewust ervaren van je grenzen via je huid. Je lichaam moet op celniveau weten dat het veilig is. Daarom vindt traumaheling in de eerste plaats plaats via het lichaam.

Zo doe je het:

1. Voel je huid:
   Tik zachtjes op de binnenkant van je hand en zeg hardop: “Dit is mijn hand, en deze hand is van mij.” Voel bewust wat er gebeurt. Tik daarna op de buitenkant van je hand en vergelijk het gevoel. Wat is het verschil? Doe dit ook met je armen en zeg: “Deze arm is van mij.” Dit helpt je om de grenzen van je lichaam beter te voelen.
2. Voel je spieren:
   Je spieren vormen een diepere fysieke grens. Knijp zachtjes in je arm en benoem het: “Dit zijn mijn spieren, dit zijn mijn grenzen.” Doe dit ook met je benen, schouders en nek.
3. Ontspan bewust:
   Span je schouders kort aan en laat ze vervolgens met een diepe zucht los. Herhaal dit een paar keer en merk op hoe je lichaam reageert.

Door deze eenvoudige, maar krachtige somatische oefeningen train je je hersenen om verbinding te maken met je lichaam en je fysieke grenzen beter te voelen. Dit helpt je om meer in het hier en nu te zijn en een diepere verbinding met jezelf te ervaren.

Hoe vaker je deze oefening doet, hoe meer je lichaam ‘leert’ dat het veilig is en mag ontspannen.

3. Oogontspanning: breek uit de tunnelvisie van stress

Wist je dat 80% van de stress via je ogen binnenkomt? Je zenuwstelsel staat voortdurend in verbinding met je ogen, en langdurige spanning of stress kan je blik vernauwen. Dit wordt ook wel tunnelvisie genoemd. Het beperkt niet alleen je waarneming, maar ook je vermogen om helder te denken en keuzes te maken.

Stress beïnvloedt je houding, je spieren en zelfs de spanning in je organen. Door je ogen bewust te ontspannen, help je je hele zenuwstelsel om tot rust te komen.

Zo doe je het:

1. Zachte focus:
   Kies een object en laat je blik erop rusten. Vervolgens ontspan je je ogen door het object licht onscherp te laten worden. Stel je voor dat je breder kijkt, alsof je het grotere geheel in beeld brengt. Dit helpt je zenuwstelsel ontspannen.
2. Ogen in beweging:
   Beweeg je ogen langzaam van links naar rechts, zonder je hoofd te bewegen. Doe dit een paar keer en merk op hoe je blikveld zich opent en je hoofd lichter aanvoelt.
3. Drukpuntmassage:
   • Plaats je duimen of vingers aan het begin van je wenkbrauwen en masseer zachtjes naar buiten toe.
   • Herhaal dit onder je ogen, door met drie vingers lichte druk naar beneden te geven.
   • Druk met de rand van je handpalm zachtjes tegen de zijkant van je oog en beweeg diagonaal omhoog, daarna omlaag.
   • Laat je kaak rusten op je handpalm en plaats drie vingers aan de buitenkant van je oog. Voel de lichte druk terwijl je diep blijft ademen.
4. Adem via je ogen:
   Sluit je ogen en stel je voor dat je in- en uitademt via je ogen. Voel hoe de spanning langzaam wegvloeit en je blik verzacht.

Door deze oefeningen regelmatig te doen, kun je spanning verminderen, je blikveld verbreden en je lichaam helpen om uit de stressmodus te komen. Geef je ogen de ruimte om weer open en ontspannen de wereld te zien.

Doe deze oefening wanneer je merkt dat je vastzit in negatieve gedachten of je overweldigd voelt.

4. Activeren in plaats van bevriezen: gezonde stress gebruiken

Als je zenuwstelsel in de dorsale staat zit (de bevriezingsmodus), kan alles voelen als een enorme opgave. Je voelt je futloos, hebt weinig energie en wilt het liefst in bed blijven liggen. Maar paradoxaal genoeg is juist gezonde activatie de sleutel om hieruit te komen.

Zo doe je het:

1. Zit op een stoel en claim je ruimte. Voel hoe je voeten de grond raken, hoe je billen contact maken met de zitting.
2. Beweeg je lichaam: Stamp met je voeten, rol je schouders naar achteren, rek je uit. Je lichaam heeft beweging nodig om bevroren energie los te maken.
3. Maak geluid: Neurie zachtjes bij je uitademing of zeg krachtig “Ik ben hier!”. Geluid activeert de ventrale vagus en helpt je zenuwstelsel wakker te maken.
4. Kijk om je heen: Beweeg langzaam je hoofd en scan de ruimte. Dit herstelt je oriëntatie en haalt je uit de ‘tunnel’ van trauma.

5. Pendulatie: schakel tussen spanning en veiligheid

Pendulatie is een methode waarmee je oude pijn verwerkt zonder dat het je overweldigt. Je wisselt bewust tussen een stressvolle herinnering en een veilige plek. Dit helpt je zenuwstelsel om trauma in kleine, behapbare stukjes los te laten.

Zo doe je het:

1. Denk aan een stressvolle situatie. Dit mag iets kleins zijn – je hoeft niet meteen diep trauma op te rakelen.
2. Voel wat er gebeurt in je lichaam. Waar voel je spanning? In je borst, buik, kaken?
3. Denk nu aan een fijne herinnering. Een plek waar je je veilig en ontspannen voelde. Dit kan een warme zomerdag zijn, een moment met een geliefde of gewoon een plek waar je je prettig voelt.
4. Wissel een paar keer af tussen beide. Voel eerst de stress en ga dan terug naar de fijne herinnering. Dit helpt je lichaam om spanning af te bouwen en veiligheid te herkennen.

Hoe vaker je dit doet, hoe beter je zenuwstelsel leert dat het niet in overlevingsstand hoeft te blijven.

Jij hebt de regie over je zenuwstelsel

Je lichaam is gemaakt om te genezen – je zenuwstelsel is geen vaststaand systeem, maar iets dat je kunt trainen en herstellen. Door deze oefeningen regelmatig te doen, geef je je lichaam de boodschap dat het veilig is, dat het mag ontspannen en dat je de regie hebt over je eigen staat van zijn.

Begin klein. Kies één oefening uit en doe die vandaag. Voel wat het met je doet. En weet: elke bewuste ademhaling, elke beweging, elke keer dat je jezelf uit een bevroren staat haalt, is een stap richting meer vrijheid en levensenergie.

Je bent niet wat je hebt meegemaakt
– je bent wat je kiest te worden.

Hoe nu verder?

1. Doorbreek patronen en hervind je energie: transformatiecoaching op maat

Wil je effectiever en met meer energie werken? In mijn transformatiecoaching ontdek je hoe onbewuste patronen je belemmeren en hoe je ze kunt doorbreken. We starten met het aanbrengen van een stabiele basis en gaan vervolgens de diepte in om blijvende verandering te creëren. Met op maat gemaakte coachingstools en persoonlijkheidstesten krijg je inzicht in je kwaliteiten en gedrag. Zo voorkom je terugval en hervind je flow, vitaliteit en zingeving. In een traject van 10 sessies werk je doelgericht aan veiligheid, groei en transformatie. Zet vandaag de stap naar een krachtige, vernieuwde versie van jezelf!

2. Van jeugdtrauma naar werkgeluk: word expert

Wil je niet alleen je eigen jeugdtrauma helen, maar ook anderen helpen om met meer veerkracht en voldoening te werken? In mijn opleiding tot werkgelukdeskundige leer je hoe onverwerkte patronen onbewust invloed hebben op de werkvloer – zowel bij jezelf als bij collega’s en medewerkers. Door je eigen gelukscompetenties te trainen en diepere transformatie aan te gaan, word je een krachtig voorbeeld voor anderen. Ontdek hoe je organisaties helpt om stress te verminderen, verbinding te versterken en een werkcultuur te creëren waarin energie, werkplezier en welzijn centraal staan!

3. Online training

Een uitgebreidere set van oefeningen vind je in de online training Jeugdtrauma, ontwikkeld door Jan Bommerez. Klik hier om meer te lezen: jeugdtrauma.

Of volg de online training om 25 gelukscompetenties te leren. Geluk is te trainen. In mijn boek vind je 25 gelukshandvatten. Deze online video training bestaat uit 25 lessen met praktische opdrachten die jou gaan helpen om geluk competenties gemakkelijker onder de knie te krijgen. En daardoor lekker in je vel te zitten en je invloed te vergroten voor jezelf, je team en je organisatie.

Door: Veronique Kilian

Veronique Kilian is auteur, (team)coach en theatermaker. Eerder schreef zij 3 boeken over teamcoaching, werkgeluk en leiderschap. Ook interviewt zij leiders en professionals in haar Chief Happiness Officer Podcast. Meer over haar is te vinden op veroniquekilian.nl en trainjegelukscompetenties.nl