Digitale platformen waarop bedrijven, burgers en overheden samenwerken, kunnen een belangrijke rol spelen bij het realiseren van maatschappelijke doelen zoals de energietransitie. Hoe werkt dat en wat betekent het voor bedrijven?
Bedrijven moeten zich gaan voorbereiden op overheden die meer willen gaan sturen via platformen. Komen de smart cities, 5G en het internet of things eindelijk tot bloei, nu maatschappelijke doelen richting geven aan de toepassingen en kaders scheppen voor levensvatbare diensten en nieuwe verdienmodellen?
Platformen voor coördinatie en samenwerking
Steeds meer overheden en bedrijven zien in dat digitalisering en het realiseren van maatschappelijke doelen, hand in hand kunnen gaan en dat beide ontwikkelingen elkaar kunnen versterken. Het realiseren van maatschappelijke opgaven rond bijvoorbeeld energie, landbouw en gezondheid, kan worden versneld als meerdere partijen goed gaan samenwerken en als ze hun ontwikkelingen en innovaties goed op elkaar afstemmen.
Platformen kunnen innovaties in een gewenste richting versnellen
Digitale platformen kunnen fungeren als een basis waarop meerdere partijen informatie met elkaar delen en gebruik te maken van dezelfde ‘taal’, dat wil zeggen dezelfde datasets, standaarden (normen) en protocollen. Daarmee kan die afstemming en coördinatie beter en gemakkelijker verlopen. Het platform bepaalt bovendien onder welke voorwaarden interacties op het platform plaatsvinden en welke doelen of normen daarbij worden gehanteerd. Platformen kunnen zo innovaties in een gewenste richting versnellen.
Lees ook: Met platformen sturen op maatschappelijke doelen. Nieuwe sturingsvormen en rollen voor overheden: van ‘besturen’ naar ‘samen sturen’ en van ‘plannen en instrumenteren’ naar ‘voortdurend bijsturen’. Waarin ik de consequenties voor overheden bespreek.
Drie voorbeelden
Zie bijvoorbeeld de volgende drie maatschappelijke opgaven.
Goede bereikbaarheid
De drukte op wegen en het aantal files kunnen worden verminderd door het verkeer beter te spreiden over de dag en inwoners gemakkelijker te laten kiezen voor bijvoorbeeld het openbaar vervoer. Hiervoor is het nodig dat de verschillende beschikbare vervoersmogelijkheden (vervoersmodaliteiten) in een bepaalde regio goed op elkaar afgestemd worden en dat alle vervoersschema’s beschikbaar komen in één reisplanner. Een dataplatform waarin alle relevante partijen zoals vervoersmaatschappijen, overheden, taxibedrijven, energie- of brandstofleveranciers en autofabrikanten hun aanbod bundelen, zou hierbij een spilfunctie kunnen vervullen. Diverse Nederlandse overheden zijn bezig met Mobility as a Service of een app.
Lees ook: Hoe de overheid als platform kan zorgen voor betere mobiliteitsdiensten.
Betrouwbare energievoorziening
Bij energieproductie en -consumptie vindt een omschakeling plaats naar elektrische energie. De grote uitdaging is hier om in korte tijd een nieuwe infrastructuur te bouwen. Dit betekent onder andere een slim energienetwerk dat om kan gaan met flinke schommelingen in vraag en aanbod. Deze schommelingen kunnen worden verkleind als vraag en aanbod beter op elkaar worden afgestemd of beter kan worden voorspeld wanneer er meer informatie beschikbaar is over de vraag naar en aanbod van energie. Zo kan de leveringszekerheid worden gewaarborgd.
Lees ook: Zonder platformen geen circulaire stad.
Duurzaam bouwen
Het verduurzamen van woningen zou goedkoper en sneller kunnen als de verschillende spelers die betrokken zijn bij de bouw, verbouwing, renovatie en verduurzaming van woningen, meer informatie met elkaar delen en gebruikmaken van dezelfde standaarden en maatvoeringen. Tevens kunnen de energieprestaties van een woning hiermee eenvoudig worden berekend en de kosten van verbouwingen en aanpassingen. Ook kunnen materialen bij sloop of verbouwing gemakkelijker worden hergebruikt als de samenstelling en hoeveelheid bekend zijn. Het 3D modelleren van gebouwen en gebruik van bouwstandaarden, samen bekend onder de noemer BIM, Building Information Modeling, kan hierbij een belangrijke rol spelen.
Open en coöperatieve platformen
In de voorbeelden zien we dat bij deze maatschappelijke doelen platformen horen met een meer coöperatieve en open structuur. Waarbij partijen hun activiteiten samenbrengen en afstemmen. Dit in plaats van competitieve platformen, zoals een marktplaats waar partijen goederen verhandelen en met elkaar concurreren. En waarbij het streven naar een controlerende positie in een waardeketen (‘winner takes all’) centraal staat, om daarmee uiteindelijk de inkomsten te maximaliseren.
Je zou het voorbeeld van een multimodaal mobiliteitssysteem (zie hierboven) kunnen zien als een (regionale) coöperatieve, open tegenhanger van het platform dat Uber in zijn eentje (met partners) probeert te bouwen en besturen. En waarmee het in harde concurrentie is met enkele andere spelers die hetzelfde willen.
Een platform voor mobiliteitsdiensten, waarin alle relevante partijen van meerdere vervoersmodaliteiten hun data delen, is een open coöperatief alternatief voor het platform van Uber.
Het past bij een coöperatief platform dat de informatie over vraag en aanbod naar mobiliteit gedeeld worden met andere aanbieders en andere partijen zoals overheden en burgers. En dat die partijen hetzelfde doen. Dit vanuit de gedachte dat alle gecombineerde data meer waarde heeft dan de data die een individuele speler kan verzamelen. En vanuit het besef dat partijen elkaar nodig hebben om succesvol diensten uit te rollen.
Bovendien gaan transities vaak gepaard met grote onzekerheden en investeringsrisico’s. Samenwerken kan deze risico’s verlagen.
Wel is gebleken dat de partijen (overheden, bedrijven) tijd nodig hebben om gezamenlijk tot overeenstemming te komen over de koers, over de gestelde doelen en hoe deze gemeten worden. Op technisch vlak vormen vaak het gebrek aan interoperabiliteit van data en koppelbaarheid van databestanden een belemmering. Dit naast de kwaliteit van de data en de vraag in hoeverre datasets mogen worden gebruikt voor andere doelen.
Bedrijven moeten aan de slag met coöperatieve platformen
Bedrijven zullen te maken gaan krijgen met overheden die op allerlei manieren verkennen hoe ze meer kunnen gaan sturen op maatschappelijke doelen als verduurzaming. De afgelopen jaren zijn er diverse adviesrapporten uitgebracht hoe de overheden dit zouden kunnen aanpakken (van Europa en Rijk tot provincies en gemeenten). Overheden willen in het verlengde daarvan afstemming of samenwerking en het delen van data tussen meerdere partijen gaan afdwingen of als voorwaarde gaan stellen bij vergunningen en financiering. Vanuit de samenleving is eveneens meer behoefte aan inbreng bij de ontwikkelingen van de energietransitie. Bedrijven doen er dus verstandig aan zich hierop voor te bereiden.
Samenwerken met andere partijen en overheden via coöperatieve platformen kan risico’s en onzekerheden bij de energietransitie wegnemen.
Cross-sectorale samenwerking is voor veel bedrijven lastig. En de grote spelers die gewend waren de kar te trekken hebben ook bredere steun in de samenleving nodig en van kleinere partijen die het ecosysteem verrijken met innovaties.
Het werken met en participeren in publiek-private coöperatieve platformen biedt kansen voor bedrijven om tot betere afstemming te komen met de samenleving en andere stakeholders rond de transitie. Hiermee kunnen risico’s en onzekerheden, die gepaard gaan met de transitie, worden gereduceerd. Bedrijven kunnen zo met hun innovaties en investeringen beter inspelen op haalbare en kansrijke infrastructuren en diensten.
Gamechanger?
Het voordeel voor bedrijven is dat ze niet in een alles-of-niets-strijd terechtkomen met concurrerende platformen, maar dat er een gemeenschappelijke gedeelde basis is waarop concurrenten samenwerken en elkaar complementeren en versterken. De gezamenlijke data zijn groter en rijker dan de data die een bedrijf individueel kan verzamelen. Bovendien is het maar de vraag of bijvoorbeeld Uber met zijn alles-of-niets-strategie de beloftes gaat waarmaken en of Tesla zelfstandig zijn voorsprong kan behouden op de grote autofabrikanten en nieuwe coalities die daar gevormd worden.
Door zelf het voortouw te nemen, kunnen bedrijven of sectoren de trend zetten, controle en invloed uitoefenen op de voorwaarden en regels die rondom de platformen en bijbehorende transities gaan ontstaan.
Bedrijven die succesvol willen zijn, zullen moeten leren om in dit complexe krachtenspel een rol te gaan spelen. Niet door zich met hand en tand te verzetten, of zich terug te trekken in een gesloten platform, maar door de transitie en de belangen van alle stakeholders te omarmen. En daarin op zoek te gaan naar een nieuwe rol voor zichzelf en bijbehorende nieuwe verdienmodellen. Daarnaast zouden private platformen kunnen voortbouwen op een onderliggend publiek-privaat platform dat stuurt op maatschappelijke doelen en waarbinnen data gedeeld kan worden. Wordt duurzaamheid de gamechanger voor de platformeconomie?
Sturing via platformen?
De samenleving staat voor complexe opgaven en een belangrijke transitie. Digitale platformen kunnen een belangrijke rol spelen bij het werken aan maatschappelijke opgaven. Maar het is geen eenvoudige route. Het vraagt zowel stappen op het gebied van digitalisering als op het gebied van samenwerken en (be)sturen.
Toch zijn dit dezelfde uitdagingen waar overheden, bedrijven en burgers al jaren voor staan en die we kennen uit talloze, losse technologie-roadmaps en beleidsagenda’s. Het lijkt erop dat de puzzelstukken van de maatschappelijke en technologische agenda’s nu eindelijk in elkaar beginnen te vallen.
Digitalisering zorgt ervoor dat maatschappelijke doelen beter hanteerbaar worden
De maatschappelijke doelstellingen geven richting aan de technologie-ontwikkeling en de aanleg van nieuwe-generatie digitale infrastructuren – waar we al twintig jaar wachten op een doorbraak van het Internet of Things en smart cities. De digitalisering zorgt er op haar beurt voor dat maatschappelijke doelen hanteerbaar worden (in data vertaald) en de benodigde nieuwe vormen van samenwerking gemakkelijker. Het legt de basis voor nieuwe gezamenlijke sturingsvormen (governance by platforms) tussen overheden, bedrijfsleven en burgers – een ambitie van de Omgevingswet, open overheid en burgerparticipatie, die ook al ruim tien jaar op een doorbraak wacht.
Zo bezien is het inderdaad hoog tijd dat overheden en bedrijven deze ‘twin challenge’ met beide handen gaan aanpakken.
