In mijn vorige column, Leiderschap als fenomeen, ging het niet alleen over de leider, maar ook over de volger, het doel, de context en de situatie waarin er leiderschapsmomenten zijn. Mocht je deze column (nog) niet gelezen hebben, dan raad ik je aan dat te doen. Deze column is namelijk een logisch vervolg op de vorige.
Het lijkt wel dat in de huidige VUCA-wereld, leiderschap en strategie hopeloos zijn achterhaald. Lange termijn denken en -plannen werken niet meer zo goed. Voorbij de horizon kijken lukt eenvoudigweg niet, hooguit nog tót de horizon. De vraag die ik mijzelf stel is of leiderschap zich voldoende aan de nieuwe omstandigheden aanpast.
Door op een andere, meer holistische, manier naar leiderschap te kijken kun je je afvragen of we wel de juiste eisen stellen aan mensen die met formeel leiderschap zijn belast. Gaat het slechts om de leider als persoon, of is er meer? Moet het anders? Daarover gaat deze column, de Nieuwe leider.
Lineair denken
Veel leidinggevenden vertrouwen (te veel) op het mentale lineaire model. Er is een probleem en ik bedenk een oplossing. Soms is daarmee het probleem opgelost, anders bedenk ik wederom een oplossing. Maar is dat goed genoeg in de huidige tijd van snelle veranderingen, complexe problemen en technologische ontwikkelingen? In een onzekere wereld is het natuurlijk best verleidelijk als leidinggevende de teugels aan te trekken en de heroïsche leider te zijn. Maar is dat wel zo verstandig? Volgens Ladkin wijst alles in de richting van een leider die in staat moet zijn om situaties te begrijpen, daar vervolgens op te reflecteren om vanuit een holistische blik de situatie betekenis te geven in zogenaamde leiderschapsmomenten.
Leiderschapsmomenten
Om invloed uit te oefenen moet een leidinggevende zich bewust zijn van de sociale structuren in het team of de organisatie waaraan hij* leiding geeft. Hij moet er rekening mee houden dat de interacties tussen de individuele teamleden niet lineair zijn. De eerste persoon die aan het eind van een concert begint te klappen, zet vaak anderen aan hetzelfde te doen. Die anderen prikkelen op hun beurt ook weer anderen, tot uiteindelijk het voltallig publiek applaudisseert. Om een beweging op gang te brengen moet een leidinggevende dus de juiste leiderschapsmomenten weten te kiezen binnen de sociale structuren van het team of de organisatie.
Onderstaand filmpje laat op een leuke manier het optimaal benutten van leiderschapsmomenten zien.
Wat het filmpje ook laat zien is het belang van het fysiek aanwezig zijn van de leider, op het juiste moment, en dan de juiste dingen doen. Je bent daar waar het moet gebeuren. Het is m.i. van cruciaal belang. Beweging creëren van achter je bureau is buitengewoon lastig.
De nieuwe leider
Wanneer we door een andere bril naar leiderschap kijken, en we kijken door diezelfde bril naar de leider, dan komen we bij de vraag wat een nieuwe leider moet kunnen. Welke vaardigheden horen daarbij?
Duidelijk lijkt mij dat er een verschuiving moet plaatsvinden van ‘command en control’ naar ‘connect en collaboratie’. Relaties en goed kunnen samenwerken worden belangrijker dan autoritair leiderschap.
Je realiserend dat het niet alleen de persoon van de leider is die het verschil maakt, maar dat doel, context en vooral de volger van belang is, wordt ook het belang van een psychologisch veilige omgeving een must. Effectieve leiders zijn belangrijk, maar vormen nog steeds geen 100% garantie voor het excellent functioneren van een team. Spraakmakend onderzoek van Google toonde aan dat het de normen zijn, en niet de mensen, die een groep slim maken. Over het belang van psychologische veiligheid heb ik meerdere columns geschreven, dus ik zou hier in de herhaling vallen.
Lineair denken is niet langer genoeg. Een nieuwe leider moet de vaardigheid hebben om de gehele kubus, of anders gezegd, het systeem, te kunnen bekijken. En alle eigenschappen van het systeem, de krachten, patronen, relaties te zien die het systeem beïnvloeden. We hebben het dan over systeemdenken. Vervolgens moet een nieuwe leider vanuit die verschillende perspectieven kunnen reflecteren. Een vaardigheid die voorbij gaat aan het rationeel en logisch denken. Ten slotte moet de nieuwe leider kunnen schakelen tussen al die perspectieven en mentale modellen en nieuwe inzichten verkrijgen, het zogenaamde herkaderen. Al met al een vorm van mentale lenigheid die zijn weerga niet kent. Het betekent in de praktijk een voortdurend proces van loslaten, anticiperen, richting geven en actie ondernemen, met andere woorden leiderschapsmomenten benutten.
Transformationeel leiderschap
Ik ontkom er niet aan dat ik tijdens het nadenken en schrijven van deze column ook een beeld krijg van welk type leiderschap het meest passend is, wanneer je op een andere manier naar het fenomeen leiderschap gaat kijken. In een eerdere column heb ik uitgebreid geschreven over Transformationeel leiderschap. Dit is het beeld van het type leiderschap dat bij mij opdoemt. Transformationele leidinggevenden zijn altijd bezig met het schetsen van een beeld over de gewenste toekomst, met het benoemen van gemeenschappelijke waarden en het bevorderen van een gedeelde identiteit.
Kenmerken van transformationeel leiderschap
Inspirerend motiveren
Naast het hebben van een visie is het natuurlijk belangrijk om anderen achter die visie te krijgen. Transformationele leiders weten hun visie op overtuigende en begrijpelijke wijze te presenteren. Ze geven het belang aan en gebruiken aansprekende beelden, metaforen of symbolen om de boodschap toegankelijk te maken en mensen te inspireren loyaal te zijn aan hun visie en doelen.
Motivatietips voor de nieuwe leider:
- Praat met overtuiging over je visie, waarden en idealen
- Communiceer je geloof in een bepaalde toekomst
- Beschrijf die toekomst op een aantrekkelijke wijze (‘I have a dream’)
- Spreek optimistisch en enthousiast over wat er moet gebeuren
- Zorg dat doelen en verwachtingen ambitieus zijn
- Geef vertrouwen aan je mensen (‘Yes, we can’)
- Wees eerlijk en transparant
- Sluit aan bij waarden en behoeften (uitdaging, trots) van je mensen
Intellectueel stimuleren
Vanuit je eigen creativiteit is het zaak bij anderen het bewustzijn van problemen en uitdagingen te vergroten. Moedig je mensen aan ook creatief en onconventioneel te zijn in het bedenken van ideeën en oplossingen. Een transformationeel leider haalt ideeën en oplossingen uit mensen door goede vragen te stellen, door te vragen, uitnodigend te zijn en anderen aan te moedigen.
Stimulatietips voor de nieuwe leider:
- Stimuleer bij iedereen bewustzijn van het bestaan van problemen
- Moedig je mensen aan problemen vanuit verschillende perspectieven te bekijken
- Stel aannames en opvattingen over de manier van doen ter discussie
- Heb vertrouwen in het probleemoplossend vermogen van je mensen
- Wees nieuwsgierig en moedig dat ook bij anderen aan
- Zorg voor een klimaat waarin “wederzijds open overleg” mogelijk is
- Stimuleer innovatief denken en creatieve probleemoplossingen
- Moedig actief experimenteren aan als manier van leren
Individuele betrokkenheid
Transformationele leiders kunnen zich verbinden met andere mensen. Ze zijn in staat persoonlijke aandacht, steun een aanmoediging te geven om anderen te laten excelleren. Het gaat hierbij zowel om betrokkenheid bij de groei en ontwikkeling van de medewerker en oprechte interesse in de zorgen, behoeften en problemen van de mens achter de medewerker. Een transformationeel leider is een coach, mentor, leraar, steun en toeverlaat voor zijn mensen.
Betrokkenheidstips voor de nieuwe leider:
- Behandel iedereen op een persoonlijke wijze
- Ken de behoeften, capaciteiten en ambities van je mensen
- Wees betrokken bij de groei en ontwikkeling van je mensen
- Toon oprechte interesse in het welzijn van je mensen
- Geef voortdurend feedback
- Geloof in je mensen en help ze hun potentieel te ontwikkelen
- Ondersteun je mensen in het realiseren van hun doelen
- Breng tijd door met je mensen en zorg dat je ze persoonlijk kent
Ideale invloed
Wanneer je voldoende werk hebt gemaakt van het creëren van een visie, je daarin creatief bent geweest, in staat bent je te verbinden en over voldoende zelfkennis beschikt dan sta je voor je zaak. Er straalt kracht uit je eigen transformatie en dat leidt in de regel tot bewondering, respect en vertrouwen. Staan voor je visie maakt dat je tot persoonlijke opoffering bereid bent, er verantwoordelijkheid voor neemt en over grote vastberadenheid beschikt. En daarmee oefen je ideale invloed uit!
Tips voor invloed voor de nieuwe leider:
- Wees duidelijk over je waarden en praat daar vaak over
- Handel in overeenstemming met je waarden
- Benadruk de collectieve missie en bevorder de teamspirit
- Wees bereid tot persoonlijke opoffering tot voordeel van de collectieve missie
- Investeer in het “samen-gevoel”
- Laat je overtuiging, vertrouwen en dadendrang zien
- Wees consistent, voorspelbaar en betrouwbaar in je gedrag
- Wees door je toewijding en investering een voorbeeld voor anderen
Transformationeel leiderschap stelt de transformatie (verandering) van de denkwijzen van medewerkers en hun voortdurende ontwikkeling voorop. De effecten van transformationeel leiderschap zijn inmiddels veelvoudig onderzocht. Ze laten vrijwel altijd zien dat er een duidelijke positieve invloed is op bedrijfssucces, medewerkerstevredenheid, proactief gedrag van medewerkers, duurzame inzetbaarheid, creativiteit en innovatie. Allemaal aspecten die m.i. van belang zijn in een wereld waarin snelheid, wendbaarheid en flexibiliteit steeds belangrijker worden. Dus wie kan daar nu tegen zijn?
*Daar wij hij staat moet u natuurlijk ook zij lezen
Door: Rijk Binnekamp
Rijk Binnekamp is zo’n 20 jaar actief geweest op gebied van training, coaching en leiderschapsontwikkeling, heeft nog immer een bovengemiddelde interesse in leiderschap en alle aspecten die daar mee samenhangen. Zijn ideeën en gedachten vertrouwt hij regelmatig toe aan papier.
