Reis mee. Naar het land van sari’s, riksja’s, economische groei, koeien op straat, elke dag een feest en veelkleurigheid India. We zijn te gast bij een Amerikaanse expatfamilie, die al jaren woont en werkt in India.
Ons gastgezin is goed ingeburgerd. John en Melissa en hun twee zonen stellen er prijs op om meer op te trekken met Indiërs dan met andere expatfamilies, de kinderen bezoeken een Indiase school en ze zijn vertrouwd geraakt met de Indiase omgangsvormen en enorme hoeveelheid festiviteiten. En toch… hebben ook zij nog dagelijks te maken met onbegrip en grote- of kleine cultuurclashes.
Zoals die ene dag dat Melissa, de vrouw des huizes, een belangrijke opleiding volgt op haar werk. Inmiddels woont het gezin al een paar maanden in India en Melissa heeft enkele fijne vriendschappen opgebouwd met buren, collega’s en moeders van kinderen van de school. Terwijl Melissa in de opleiding zit, wordt ze gebeld met een dringend verzoek van haar vriendin Lakshmi. Of ze direct naar huis komt. Bij doorvragen blijkt dat het gaat om hulp bij de voorbereiding van een bruiloft van de zus van Lakshmi, die niet helemaal vlekkeloos loopt. Melissa zegt dat ze nu echt niet weg kan, omdat ze een belangrijke opleiding aan het volgen is, die bovendien verplicht is door haar werkgever. Twee uur later volgt weer een smsje. Dat Melissa nu écht naar huis moet komen. Melissa zegt opnieuw dat dat niet gaat en zet haar telefoon uit.
Een periode van verkilling volgt. De vriendschap lijkt bekoeld te zijn. Melissa begrijpt er niks van, is er een beetje verdrietig door, maar denkt helemaal niet meer terug aan het moment van het telefoontje. Een paar weken later, als de warmte weer is teruggekeerd in de relatie, komt het gesprek toevallig op de bewuste bruiloft en voeren de dames een waardevol gesprek over verwachtingen in vriendschap en de grote culturele verschillen daarin tussen Amerikanen en Indiërs. Een gesprek dat veel begrip geeft aan beide kanten.
Wat is er gebeurd? Laten we eens kijken naar de “cirkels van verbinding”. De cirkel van verbinding gaat over vriendschap, maar ook over bijbehorende verplichting en reciprociteit (wederkerigheid).
Level 1: jij en je inner group
In level 1 bevind je jezelf. Daar bevinden zich ook de mensen die je rekent tot je echte “inner group”. Het zijn de mensen die je geld zou lenen als ze in de problemen zitten, waarvoor je de telefoon oppakt als ze je om 3 uur ’s nachts bellen, waarvoor je de wereld over reist om bij hun bruiloft te zijn. En die jouw telefoontje opnemen om 3 uur ’s nachts, waarbij je echt geraakt zou zijn als ze je bruiloft missen en die altijd voor je klaar staan in nood.
Ga het eens na bij jezelf. Hoeveel mensen zitten er in jouw level 1 cirkel? Je gezin als je dat hebt. Misschien ouders, broers en zussen en die ene hele goeie vriend? West Europeanen en Amerikanen komen meestal niet verder dan een stuk of zes mensen in hun level 1 groep, sommige hebben er geen een.
Level 2: het is ok om er een keertje niet te zijn
In level 2 zitten de mensen waarmee je zeker binding én verplichtingen hebt, maar bij wie het oké is om er een keertje niet voor ze te zijn. Je nodigt elkaar uit voor een verjaardagsfeestje, maar het is geaccepteerd om een keer niet te kunnen komen. Als je in de buurt bent zal je zeker langskomen of jullie kinderen zullen samen naar het zwembad gaan, maar het is ook prima als jullie elkaar een paar maanden minder zien. De verplichtingen bestaan uit elkaar zeker een berichtje sturen bij een verjaardag, af en toe bijpraten, soms een dag intensief met elkaar optrekken. Maar als iemand uit het tweede level je vraagt om € 5.000,- van je te mogen lenen voor de opzet van een nieuw bedrijf, is er alle begrip voor als je nee zegt.
Wie zitten hier in bij jou? Wellicht je ouders. Vrienden. Die ene fantastische zakenpartner of collega. En is het een stabiele groep, of heb je ervaren dat in de loop der jaren mensen in- en uit je level 2 cirkel zijn gegaan? Westerlingen komen meestal tot een verschuivende groep van maximaal 20 mensen in hun level 2 cirkel.
Level 3: kennissen
De derde cirkel representeert je kennissen. Ouders van klasgenootjes van je kinderen. Collega’s met wie je incidenteel contact hebt. De aardige mevrouw van de bakker op de hoek. Facebook vrienden. Linked In contacten. Als iemand je in deze cirkel om hulp zou vragen zou je dat doen als het je toevallig zo uit komt en je misschien vanuit het oogpunt van reciprociteit verwacht dat iemand ooit eens wat voor jou zou kunnen doen. Maar het is geen big deal om het niet te doen. En het zou zelfs een beetje raar gevonden worden als je iemand uit dit level bijvoorbeeld zou vragen of hij of zij je met de auto naar het ziekenhuis in een andere stad zou willen brengen voor een controlebezoek aan de polikliniek.
Level 4: onbekenden die je tegenkomt
In level 4 zitten de mensen die je niet kent, maar wel tegen komt. Mensen in hetzelfde restaurant als jij. Buren in de straat waar je je hond uit laat. Ook tegenover hen heb je enige sociale, culturele verplichtingen. Die gaan over “je cultureel gezien normaal gedragen”. Je gooit geen afval in hun tuin en als er iemand voor je voeten met een hartinfarct neer valt verleen je zo goed mogelijk hulp. En je zegt “goeiemorgen” als je iemand op straat tegenkomt die je wel vaker met haar hond ziet lopen.
Dit model van de “cirkels van verbinding” lijkt wellicht een universeel gegeven. Niets is minder waar. Het zijn westerse cirkels van verbinding. Als we kijken naar de Indiase cirkels van verbinding, zien deze er heel anders uit.
De cirkels in India
Stel je bent een Indiër. In level 1 zitten dan veel, heel veel meer mensen dan in de westerse level 1. Een stuk of 100. Dat zijn allemaal mensen waar je zeer warme, maar ook verplichtende relaties mee onderhoudt. Je bezoekt en helpt bij elkaars bruiloft, leent geld aan elkaar uit, vraagt zelf ook om hulp bij deze mensen, weet wanneer iemand jarig of ziek is, bent betrokken bij werk, redigeert het huiswerk van de vrienden van je kinderen, en regelt een baan voor iemand die werkeloos is. Bij jouw level 1 netwerk horen in India dikwijls ook de level 1 netwerken van de participanten. Op je bruiloft nodig je alle mensen uit je level 1 cirkel uit én al hún level 1 relaties. Dus ook de ouders van je beste vriend. Geen wonder dat een Indiase bruiloft gemiddeld zo’n 1000 – 2000 gasten kent en in enorme tenten wordt gevierd.
Het onderhouden van zo’n groot level 1 netwerk vraagt erg veel tijd en energie. Er is dan ook weinig tijd over voor “de rest van de wereld”. Level 2… is de rest van de wereld in India. Vergelijkbaar met onze level 4. Of misschien wel “level 5”. Je gedraagt je, maar voelt nauwelijks sociale verplichting. Westerlingen vinden het gedrag van Indiërs in de openbare ruimte soms grof; voordringen in een rij, je afval op straat gooien. Indiërs voelen minder verplichtingen voor alles en iedereen buiten hun level 1 core groep.
Terug naar het expatgezin
Terug naar ons expatgezin. Voor Melissa was Lakshmi opgeschoven van een level 3 kennis naar een level 2 vriendin. Een warmere band, meer verplichtingen, maar nog steeds geen ‘ik zal alles voor je doen’ band. In Lakshmi’s wereldbeeld echter, is Melissa opgeschoven van een level 2 contact naar een level 1 relatie. Met bijbehorende warmte én verplichtingen. Dat gaf de ruis in hun relatie toen Lakshmi vroeg om bij te springen bij de bruiloftsvoorbereidingen en Melissa dat niet deed. En het verklaart waarom je als expat in India… opeens 200 mensen op je housewarming hebt staan, terwijl je er twintig hebt uitgenodigd, iedereen je business kaartje wil, je teamlid vrij wil krijgen voor de bruiloft van de neef van zijn neef, vreemden op straat niet naar je glimlachen wat jij heel onbeschoft vindt, er zo veel afval op straat ligt, je collega beledigd is omdat je niet naar de verjaardag van zijn kind bent gekomen…
Andere verwachtingen door een andere cirkel van verbinding. Het helpt mij als collega, vriendin, partner, familielid, consultant, klant, leider om te kijken naar mijn omgeving, vanuit de wetenschap dat mensen verschillende “cirkels van relaties” hanteren. Niet alleen in India, maar ook hier, in mijn eigen westerse omgeving en organisaties. Het helpt…
Klantcontacten en cirkels van verbinding
In het vormgeven van klantcontacten bijvoorbeeld. Als ik naar de klantenservice van mijn internetprovider bel, doe ik dat vanuit de verwachting dat ik al 15 jaar een level 1 relatie ben. En dat er dus snel een monteur komt die mijn storing gaat verhelpen. Zwaar gefrustreerd was ik, toen de mevrouw aan de andere kant van de lijn mij beleefd vertelde dat alleen relaties met een zakelijk account konden rekenen op die snelle service en dat ik een nieuwe kabel opgestuurd zou krijgen en zelf moest zorgen dat die werd aangesloten. Wel alle… werd ik als trouwe level 1 klant zo maar naar level 2,3,4 geschoven! Gelijk abonnement opgezegd. Omdat mijn internetprovider in de reclame uitingen wél de suggestie had gewekt dat ik een level 1 relatie zou zijn. Als een bedrijf geen congruentie hanteert tussen beloften over verbinding en gedrag in de praktijk, kan dat tot vertrek van klanten leiden. Een clash in wederzijdse verwachtingen over de cirkel van verbinding.
Om collegiale verhoudingen en bepaalde beroepsculturen te begrijpen. De term “familiale organisatiecultuur” wordt dikwijls gehanteerd bij organisatiecultuurbeschrijvingen. Bijvoorbeeld door Quinn en Cameron en door Aardema in hun typologieën. Sommige beroepsgroepen worden ook in het dagelijks spraakgebruik gekenmerkt als echte familiale culturen. Vaak met enige trots. Politie, brandweer, zorg, onderwijs, familiebedrijven… Wat er dan dikwijls wordt bedoeld, is dat de leden van die cultuur erg op elkaar betrokken zijn. Ze onderhouden level 2 en zelfs level 1 verbindingen met elkaar, waar in de meeste westerse organisaties collegiale contacten zich bevinden in level 3. Dat geeft warmte en veiligheid (we dekken elkaar bij een conflict op straat of met een patiënt). Maar ook benauwdheid (we geven elkaar geen negatieve feedback en je moet al je collega’s uitnodigen op je verjaardag). Voor zij- instromende leidinggevenden en interimmers vaak een bron van miscommunicatie, omdat zij medewerkers benaderen vanuit een level 3 positie en medewerkers dan klagen over “de nieuwe zakelijkheid”.
In samenwerkingsverbanden zoals we die in de nieuwe tijd veel zien en waar projecten in co-creatie worden vormgegeven is het uitermate belangrijk om het te hebben over de mate van verbinding en verplichting. Want dat is het punt waar de samenwerking halverwege vaak stagneert. Dat de ene partij zich veel meer verplicht voelt om “te leveren” en afspraken na te komen dan de andere partij. Met alle frustratie van dien.
In zakelijke verhoudingen en vriendschappen. Als je een maatschap met iemand bent begonnen, hebben de maten dan hetzelfde gevoel over de level van verbinding. Misschien beschouw jij je zakenpartner wel als een level 1 relatie (jullie delen dagelijks de werkkamer, de mail én een bankrekening met elkaar, da’s bijna een huwelijk) en ben jij voor je zakenpartner “slechts” een level 2 of 3 collega. Het helpt om het daar over te hebben bij de opstart van een maatschap of als het na een paar jaar minder soepel loopt.
Kortom; check de wederzijdse verwachtingen over levels van verbinding daar waar je relaties aan gaat met externe partijen, klanten, netwerkpartners, collega’s, zakenpartners. En je vriendschappen… kunnen ook verbeteren na een goed gesprek.
In onze relaties gaan we verbindingen aan. Die bestaan uit zowel een affectieve- als een verplichtende dimensie. We kunnen ze symboliseren in een model van “cirkels van verbinding”. Niet overal hanteren we dezelfde cirkels van verbinding. In sommige culturen is de inner group waartegenover je veel verplichtingen hebt veel groter dan bij andere. En in sommige culturen is je hoffelijkheid tegenover mensen die je nauwelijks kent groter dan in andere culturen. Dat kan leiden tot misverstanden en culturele mismatch. Ook in organisaties en samenwerkinsgverbanden zien we door onuitgesproken verwachtingen over de mate van verbinding en verplichting, frustraties, weglopende klanten en culturele mismatch ontstaan. Het helpt om in gesprek te gaan over de verwachtingen rondom verplichting en verbinding, al dan niet met het model van de cirkels van verbinding in de hand.
Door: Danielle Braun
Dr. Danielle Braun is corporate antropoloog. Reist de wereld rond op zoek naar wat we van tribes overal op de wereld kunnen leren over onze eigen samenleving. Schrijver van de boeken ‘de Corporate Tribe’ ‘Building Tribes’ en Da’s Gek’. Ze spreekt en schrijft over organisatiecultuur. Begeleidt leiders bij conflict en verandering. Ze is Directeur van de Academie voor Organisatiecultuur. Onder de titel #antropoloogdesvaderlands geeft ze duiding aan de dingen die om ons heen gebeuren.
