Oneerlijke creatievelingen en morele flexibiliteit

De maatschappij waardeert innovatie, creativiteit en ondernemersmentaliteit, en deze eigenschappen worden over het algemeen gezien als de brandstof waarop alle succesvolle bedrijven lopen. Zoals onderzoekers Lynne Vincent en Evan Polman het hebben uitgedrukt in een artikel met de titel ‘When being creative frees us to be bad: linking creativity with moral licensing,’ geeft de waarde die de maatschappij aan creativiteit toekent aan creatieven een gevoel van status en het gevoel dat ze speciale rechten hebben. Dientengevolge geeft creativiteit mensen het idee dat ze zich immoreel mogen gedragen (Vincent en Polman 2016).

Onderzoek door Francesca Gino aan de Harvard Business School en Dan Arielyaan Duke University in 2012 legde een verband tussen creativiteit en oneerlijkheid. Gino en Ariely concludeerden dat creativiteit een betere voorspeller van oneerlijkheid was dan intelligentie en dat creatievelingen zich vaker oneerlijk gedragen op het werk. ‘Het zou een zichzelf versterkende cyclus kunnen zijn,’ zei Gino in een Bloomberg-publicatie uit 2012 van Caroline Winter, getiteld ‘Are Creative People More Dishonest?’ Hij voegde daaraan toe: Er zou zich een situatie kunnen voordoen waarin creativiteit je in eerste instantie over de streep trekt en waar oneerlijkheid vervolgens de creativiteit versterkt, wat het gemakkelijker maakt om opnieuw vals te spelen. Het is een neerwaartse spiraal. − Winter 2012 In organisaties is het probleem natuurlijk dat het gedrag van de meest creatieve/oneerlijke mensen vaak door onze bazen en collega’s bejubeld en beloond wordt en dat juist deze mensen daardoor – per ongeluk of expres – het morele kompas van de organisatie gaan vormen.

We zijn allemaal moreel flexibel

Moreel-psychologisch onderzoek en onderzoek naar gedragsethiek heeft laten zien dat mensen heel goed in staat zijn om zichzelf ervan te overtuigen dat ze morele wezens zijn, zelfs als hun gedrag het tegenovergestelde bewijst. In haar artikel ‘Always the hero to ourselves: the role of self-deception in unethical behaviour’ schreef psychologe Celia Moore:

We willen heel graag geloven dat we morele wezens zijn, maar we liegen, bedriegen en stelen […] erop los om iets te krijgen dat we niet verdiend hebben. Door ons vermogen om de realiteit anders voor te stellen, kunnen we het beste over onszelf geloven en ons tegelijkertijd onethisch gedragen. Zo eten we van twee walletjes: we hebben zowel een positief zelfbeeld als de voordelen die onethisch gedrag ons opleveren. − Moore 2016

Uit het onderzoek van Moore bleek dat mensen drie strategieën hebben waarmee ze zichzelf om de tuin leiden om te geloven dat ze zich moreel verantwoord gedragen, terwijl ze iets oneerlijks hebben gedaan:

1. Gemotiveerde aandacht: we besteden selectief aandacht, of juist geen aandacht aan informatie die ons bereikt, om het beeld van onszelf als moreel wezen in stand te houden.
2. Gemotiveerde interpretatie: we herdefiniëren ons immorele handelen om het te rechtvaardigen.
3. Gemotiveerde herinnering: we zijn selectief in het vergeten, herinneren of bedenken van informatie uit het verleden om het beeld van onszelf als moreel wezen intact te houden.

Simpel gezegd zijn we heel goed in de mentale gymnastiek die nodig is om het gewenste beeld van onszelf in stand te houden. Als we voelen dat onze moraliteit wankelt, hetzij door iemand anders hetzij door onze eigen acties, dan katten wij de dingen om, zodat we onszelf integer kunnen blijven voelen. Dit kan gaan om een gedragsverandering, maar het kan ook gaan om het aanpassen van onze plannen, herinneringen of gebeurtenissen uit het verleden. Zoals sociaal psycholoog Daniel Batson schrijft in zijn artikel ‘Moral motivation: a closer look’ blijkt uit onderzoek dat mensen gemotiveerd worden door morele hypocrisie, maar is er weinig bewijs voor het idee dat mensen worden gemotiveerd door morele integriteit (Batson 2016).

Morele flexibiliteit is het vermogen van mensen om hun immorele handelen te rechtvaardigen door het bedenken van meerdere, uiteenlopende redenen waarom dit handelen gepast was.

Mensen hebben de neiging morele geloofsbrieven voor zichzelf te bedenken, een voorraadje bewijzen waaruit blijkt dat ze een rechtschapen mens zijn. Op die manier kunnen we onszelf wijsmaken dat een voorgeschiedenis van goede daden ons een vrijbrief geeft om een echt slechte daad te begaan. Francesca Gino, docent aan Harvard, beschrijft het concept morele flexibiliteit als het vermogen van mensen om hun immorele handelen te rechtvaardigen door het bedenken van meerdere, uiteenlopende redenen waarom dit handelen gepast was. Bron: Broken Business: Fraude, crisis en herstel Door: José Hernandez