Zoöloog, psycholoog en bedrijfskundige Eric de Blok spiegelt alles in de wereld om zich heen aan de natuur. ‘De natuur is inmiddels 3,9 miljard jaar aan het experimenteren. Voor vele dilemma’s en uitdagingen waar mensen voor staan in hun leven en werk, heeft de natuur al oplossingsrichtingen bedacht. Einstein zei niet voor niets dat je alles beter zult begrijpen als je de natuur grondig bestudeert.’
Oplossingsrichtingen uit de natuur
Eric de Blok maakt er zijn werk van de oplossingsrichtingen en onderliggende principes uit de natuur te exploreren, zodat organisaties en individuen daar hun voordeel mee kunnen doen. Ook de mens zelf is zo’n oplossingsrichting, stelt De Blok. ‘Afgezet tegen de natuur als geheel, is de mens nietig. Het is mooi om te zien hoe alles geregeld is en met elkaar samenhangt. En dat alles dan tóch nét anders in elkaar blijkt te zitten als je beter kijkt, en daarna nóg weer anders. Naarmate de tijd vordert, neemt mijn verwondering steeds meer toe.’
Alleen de vragende mens verwondert zich, zegt hij. ‘Verwondering wordt namelijk altijd voorafgegaan door een vraag. Als je denkt dat je weet hoe het zit, en je stelt geen vragen meer, dan kun je je ook niet verwonderen. Zonder verwondering wordt het saai en neemt het enthousiasme af. Dat geldt voor alle aspecten van het leven. Ook in organisaties, ook wat betreft leiderschap.’
Verandering is de enige constante
De Blok is geïnteresseerd in de onderliggende principes van veranderingen in de natuur en de wijze waarop wij als mensen hier van afwijken. ‘De mens is bijvoorbeeld een van de weinige diersoorten die bezit kent. Dit bezit zorgt ervoor dat velen zich met name richten op het behouden van dat bezit. Dat zie je ook terug in organisaties. Het primaire proces van vele organisaties is gericht op behouden van wat is, waarbij we toeval zoveel mogelijk proberen uit te sluiten. Wij proberen producten zo veel, zo efficiënt en zo perfect mogelijk te klonen. In de natuur is het primaire proces net zozeer gericht op innoveren, voortkomend uit fouten en toeval. In de natuur is verandering de enige constante!’
Laat los om ruimte te maken
Het leven, zegt De Blok, is een dynamische onbalans. Tussen aan de ene kant behouden, en aan de andere kant veranderen. ‘In de natuur spelen die twee krachten altijd en overal, tegelijkertijd. Een goede leider kijkt daarom niet alleen naar wat goed gaat en naar wat we moeten behouden, maar ook naar wat we moeten veranderen, gegeven de context waarin we zitten.’
Dat veranderen in de natuur bestaat uit zowel vernieuwen als loslaten, weet De Blok. ‘Dat laatste vinden mensen doorgaans lastig door de focus op behouden. Bij de meeste organisaties gebeurt innoveren daarom ‘erbij’. Vinden we het dan gek dat de meeste veranderprojecten meer problemen veroorzaken dan dat ze oplossen?’
Leiderschap is een proces
Leiders kunnen veel leren van de natuur, omdat leiderschap daar miljoenen jaren geleden is ontstaan. De Blok: ‘Zodra twee of meer organismen gezamenlijk gaan bewegen, ontstaat leiderschap, spontaan en autonoom. Van zelfsturende teams wordt gezegd dat er geen sprake is van leiderschap. Dat is mijns inziens een misvatting. Zelfsturende teams krijgen niet minder leiders, maar juist meer!’ Er is dus meer persoonlijk leiderschap? ‘Biologisch gezien bestaat dat niet’, zegt De Blok. ‘Leiderschap is een proces in een bewegende groep binnen een bepaalde context en is geen synoniem voor de leider. De leider doet, net als iedereen, aan zelfsturing.’
Er is altijd een oplossing
Over leiderschap in organisaties is veel te zeggen en dat gebeurt ook op 7 juni, bij het Jaarcongres Leidinggeven aan Verandering. Kijkend naar de natuur, noemt Eric de Blok als kenmerk van leiders van deze tijd dat zij niet bang zijn voor het onbekende. ‘Leiders die we nu nodig hebben, zijn niet bezig met wat zij al weten, maar zij durven vragen te stellen. Zij zoeken het onbekende op, om zich erover te verwonderen.’
Wie zo’n leider wil worden, kan zich laven aan de masterclass van De Blok tijdens het congres. Voor wie zo lang niet kan wachten, heeft hij alvast een tip: ‘Doorbreek één van je routines en omarm het onbekende. Zo scheer ik mezelf al twintig jaar nooit meer dan één keer op dezelfde manier. Dat besluit heeft mij veel gebracht. Mijn hersenen hebben ervaren dat er bijna oneindig veel manieren zijn om iets te doen – ook al zaten er scheermethoden bij die ik verder niemand aanraad. Mijn advies: stel vragen, verwonder je over het antwoord en ervaar dat er bijna oneindig veel oplossingsrichtingen te vinden zijn.’
Door: Lydia Lijkendijk
