David Copperfield, de illusionist die zichzelf dagelijks (soms twee keer per dag) doormidden zaagt en vliegtuigen, het Vrijheidsbeeld en mensen uit zijn publiek laat verdwijnen, noemt zichzelf een wetenschapper op het gebied van showbusiness.
Podium als laboratorium
Hij zegt: ‘Het podium is ons laboratorium, en door middel van trial-and-error hebben we veel geleerd over de mysterieuze innerlijke werking van het menselijk brein. We zijn erachter gekomen dat we, met wat behendigheid en misleiding, de aandacht van een publiek op het juiste moment op de juiste plek kunnen krijgen zodat we de illusie van magie kunnen creëren. In feite worden deze illusies niet op het podium gecreëerd, maar in de hersenen. … Het soort waarneming waarmee ik mij voornamelijk bezighoud, is echter gebaseerd op biologie en psychologie. Het menselijk brein – het meest complexe orgaan op deze planeet – is het theater waar mijn magie echt plaatsvindt. De hand is niet sneller dan het oog, maar de hand is wel sneller dan de waarneming.’
Eigenlijk beschrijft Copperfield hier frames. Ons psychologisch verlangen naar consistentie – en de manier waarop onze hersenen onze waarnemingen indelen aan de hand van dingen die we al kennen en begrijpen – is ongelooflijk krachtig. Omdat we onze waarnemingen als de waarheid zien, zijn we verbijsterd door Copperfields vermogen om een vliegtuig van het podium te laten verdwijnen.
(tekst loopt door onder de video)
Optische illusie
De afbeelding van het schaakbord (afbeelding 2-1) laat zien hoe dit in zijn werk gaat. Deze optische illusie is in 1995 bedacht door Edward H. Adelson, een hoogleraar in de visuele wetenschappen aan het Massachusetts Institute of Technology. Je ziet een vierkant schaakbordpatroon met een cilinder in de rechterhoek.
De cilinder werpt een schaduw op het bord, die wordt veroorzaakt door een lichtbron die niet op de afbeelding staat. Er zijn ook twee velden, A (niet in de schaduw) en B (wel in de schaduw). Hoe verhouden A en B zich tot elkaar? Gun jezelf even de tijd om die vraag te beantwoorden.
Het menselijk brein is het theater waar mijn magie echt plaatsvindt
Je dacht vast dat B lichter was dan A, toch? Zoals je kunt zien op de tweede afbeelding (afbeelding 2-2) hebben deze twee velden echter dezelfde kleur. Je hersenen hebben een fout gemaakt bij het verwerken van de afbeelding. Jouw ‘ervaringsframe’ heeft B meteen aangemerkt als een wit veld van het schaakbord – en dus als een veld dat lichter zou moeten zijn dan de donkerder velden van het schaakbord.
Ondanks dat je nu het antwoord weet, ben je je waarschijnlijk nog steeds mentaal aan het verzetten. Heb je de afbeeldingen voor de zekerheid nog een paar keer vergeleken? Ja, zeker? Het feit dat het ‘lichtere’ veld dezelfde kleur heeft als het ‘donkerdere’ veld strookt niet met de kennis die je al hebt. Je bent in de war, en je moet het een paar keer controleren voordat je rationele kant, die in de illusie is getrapt, dit feit kan accepteren.
Nu wil ik graag dat je jezelf een moeilijke vraag stelt. Hoe was het om dit experiment te ondergaan?
Concentreer je even op je gevoelens. Waarschijnlijk vind je het een beetje gênant dat je erin bent getrapt. Misschien voel je je zelfs een beetje geërgerd. Je probeert voor jezelf te beredeneren waarom je het antwoord over het hoofd hebt gezien (‘niet lang genoeg de tijd genomen’, ‘kon het niet goed zien’, ‘begreep de instructies niet’), maar omdat er geen goed excuus is, kom je langzaam tot de conclusie dat je voor de gek bent gehouden. En dat voelt niet prettig. Waarschijnlijk wijt je dit gevoel aan het feit dat ik je gedrag goed heb voorspeld. Toch?
Mentale worsteling
Maar wat hier eigenlijk aan de hand is, is dat je worstelt met de schijnbare tegenstrijdigheid dat een lichter lijkend veld dezelfde kleur kan hebben als een donkerder veld. Deze mentale worsteling is irritant, verwarrend en onaangenaam.
Dat is het effect van cognitieve dissonantie, en dat is de reden dat we deze staat van verwarring het liefst vermijden – en als we daarvoor de werkelijkheid moeten ontkennen, dan is dat (soms) maar zo.
Bron: Anticipeer
Door: Rob-Jan de Jong
