Wees een leider, kill je ego!

Leidinggeven doe je vooral aan jezelf, zodat je ruimte kunt geven aan de initiatieven van anderen. Want juist in samenspel komen mooie dingen tot stand in de werkgemeenschap. Dat zegt prof. dr. Jaap Boonstra, hoogleraar organisatieverandering en leiderschap. Aan leiders-oude-stijl is geen behoefte meer, weet hij, dus begin maar met het intomen van je eigen ego.

Als leider heb je in elk geval drie eigenschappen nodig, zegt Boonstra: optimisme, toewijding en nieuwsgierigheid. Om met dat laatste te beginnen: Nieuwgierigheid helpt leiders om onbevangen naar de wereld te kijken. “Daardoor kun je dingen anders zien en soms ook voorzien. Bovendien helpt het om nieuwsgierig naar anderen te blijven, naar wat hen beweegt, en je oordeel uit te stellen”, zegt Boonstra. “Daarnaast is optimisme essentieel. Je kunt anderen niet meenemen in een toekomst waar je zelf niet in gelooft. Tot slot is toewijding van belang, aan klanten en de maatschappij, niet aan aandeelhouders of aan jezelf.”

De bank is weggezakt

In dat laatste aspect ziet Boonstra wel wat schuiven in de loop van de tijd. “Vijf jaar geleden wilde het merendeel van mijn studenten nog werken bij een groot adviesbureau, een groot accountantskantoor of een bank. Vandaag is die bank helemaal weggezakt. Nog slechts een enkeling wil naar een groot adviesbureau of accountantsbureau. De meeste studenten willen werken bij een organisatie die betekenis voor de maatschappij heeft. En bij voorkeur sluit die betekenis aan bij hun eigen waarden, anders gaan ze een deurtje verder.” Die verschuiving vindt hij fascinerend. “Er is nog hoop voor de wereld.”

De ambitie van de werkgemeenschap

Leiderschap: Het versterken van de kracht van de gemeenschap om haar eigen toekomst vorm te geven en duurzame veranderingen te realiseren.

De mooiste definitie van leiderschap vindt Boonstra: Het versterken van de kracht van de gemeenschap om haar eigen toekomst vorm te geven en duurzame veranderingen te realiseren. “Die definitie sluit heel goed aan bij de trend die ik signaleer, dat jongeren betekenis willen hebben voor de gemeenschap.” Als hij het heeft over gemeenschap bedoelt hij zowel de maatschappelijke gemeenschap als de werkgemeenschap, zegt Boonstra: een plek waar mensen ambities en dromen delen en zich gemeenschappelijk inzetten om vernieuwingen te realiseren. “Ik geef een voorbeeld. Er is een toenemend aantal te dikke kinderen; het gaat om een procent of 27, waarbij 3 procent ziekmakende obesitas heeft. Een groot maatschappelijk vraagstuk, want het welzijn van die kinderen lijdt eronder, en het kost de gemeenschap geld. Zo’n vraagstuk kun je alleen op lokaal niveau oplossen, binnen een werkgemeenschap. In het voorbeeld van de te dikke kinderen zie je dat driehonderd organisaties en professionals in Amsterdam-West bezig zijn met dit probleem: scholen, de snoepautomatenleveranciers, de producenten van snoep, de Albert Heijn, de snackbar, diëtisten die eetcursussen geven en voorlichting, de GGD. Al deze mensen verbinden zich met elkaar rondom een thema; dat is een werkgemeenschap.”

Geen leiders maar initiatiefnemers

Zo’n werkgemeenschap geeft deels leiding aan zichzelf. Boonstra: “Hier gaat het niet om leiders, maar om initiatiefnemers die samenwerken in de wijk. Ambities kun je vaak alleen realiseren als je samenspeelt. De initiatiefnemers nemen zelf de leiding om iets, vaak diepgaande vernieuwing, voor elkaar te brengen. Dit leiderschap gaat niet perse over macht, of over mensen die hoog in een organisatie zitten. Een leider is in mijn ogen iemand die initiatief neemt en daardoor invloed ontwikkelt.” Het is de kunst, zegt Boonstra, deze bron aan te boren. “Het betekent bijvoorbeeld dat je als leider niet de held speelt, maar je dienstbaar opstelt. Het gaat letterlijk om het weggeven van leiding en om het geven van verantwoordelijkheid aan anderen. Dat is niet vrijblijvend. Als je mensen richting en ruimte geeft, dan mag je ook verwachten dat ze verantwoordelijkheid nemen om tot resultaat te komen. En mag je verlangen dat ze daarover verantwoording afleggen.”

Veranderen als samenspel

Een positieve kijk op het veranderen en vernieuwen van organisaties

Krachtige leiders

Organisaties die op zoek zijn naar krachtige leiders moeten zich van Boonstra nog maar eens achter de oren krabben, want zo’n krachtige leider heb je eigenlijk alleen nodig in tijden van crises en onzekerheid. Maar verder niet. “Krachtige leiders ontnemen het initiatief en de verantwoordelijkheid aan anderen. Ze hebben vaak een groot ego waardoor machtsmisbruik op de loer ligt. Dus leidinggeven is óók: je ego intomen, zodat anderen ook hun rol kunnen pakken en bij kunnen dragen aan de gemeenschap.” Dat is niet voor elke leider-oude-stijl even gemakkelijk gedaan als gezegd. “Begin eens met openstaan voor anderen”, adviseert de hoogleraar. “Ontwikkel sensitiviteit voor wat er gaande is. Dan kun je verbinding maken en mensen uitnodigen initiatief te nemen. En tot slot: geef leiding aan jezelf. Leer jezelf kennen. Weet wat je zwakke kanten zijn, en compenseer die met de sterktes van anderen. Blijf nieuwsgierig, optimistisch, toegewijd. En ja, dan moet je soms op je handen durven zitten en dingen laten gebeuren.” Dat is niet voor iedereen weggelegd, realiseert Boonstra zich: “Leidinggeven aan anderen is hartstikke moeilijk. Het vergt onderhoud, maar dat is ook hartstikke leuk.”

Iedereen kan initiatiefnemer zijn

Toch: iedereen kan een leider zijn, ook zonder een formele positie te bekleden. “Iedereen kan initiatiefnemer zijn in een samenspel, en bijdragen aan verandering, aan een waardevolle toekomst voor zichzelf en anderen. Dat is mijn boodschap op het Jaarcongres. Het is mijn bedoeling mensen te inspireren om zelf speler te zijn in de veranderingen die ze voor zich zien. Het maakt me blij als ik daaraan kan bijdragen.” Door: Lydia Lijkendijk