Er bestaat dynamiek en er bestaat destructieve dynamiek. Maar wat is het precies? Met dynamieken bedoelen we patronen van acties en reacties. Zulke patronen ontstaan wanneer een actie of gebeurtenis vrijwel automatisch tot een bepaalde reactie leidt. Denk bijvoorbeeld aan een verkeerslicht. Wanneer je voor een rood licht staat te wachten en het wordt groen, dan kom je meestal in beweging zonder dat je eerst uitgebreid hebt nagedacht over wat je allemaal zou kunnen doen. Het in beweging komen is een automatische reactie die gaandeweg is ontstaan. Je hebt iets, wachten en wegrijden bij een verkeerslicht in dit geval, namelijk zo vaak gedaan dat het een gewoonte is geworden.
Gewoontes zijn handig en functioneel
Op zichzelf zijn zulke gewoontes enorm handig en functioneel. Ze zorgen er namelijk voor dat je geen aandacht en mentale energie hoeft te besteden aan routinematige zaken, waardoor je je volledig kunt focussen op andere dingen. Het is dan ook niet zo gek dat wetenschappelijke studies suggereren dat 40 tot 95 procent van menselijk gedrag gebaseerd is op geautomatiseerde, onbewuste gewoontes. Juist omdat gewoontes enorm functioneel kunnen zijn, proberen organisaties vaak allerlei gewoontes aan te leren bij mensen.
Bij Shell is het bijvoorbeeld voor iedereen verplicht om de trapleuning vast te houden. Dat is erg belangrijk vanuit veiligheidsoogpunt op boorplatforms, aangezien die flink heen en weer kunnen bewegen. Door het vasthouden van de leuning ook verplicht te stellen op kantoor, bestaan er geen uitzonderingen en wordt het eerder een gewoonte voor iedereen. De kans wordt daardoor kleiner dat iemand de leuning niet vasthoudt in een situatie waarin het echt nodig is.
Functionele gewoontes sleutel tot succes
Veel bekende zelfhulp- en managementboeken benadrukken dan ook dat functionele gewoontes inbouwen dé sleutel is tot succes. Zowel klassiekers als De zeven eigenschappen van effectief leiderschap van Stephen Covey als hedendaagse bestsellers als Macht der gewoonte van Charles Duhigg en Elementaire gewoontes van James Clear hameren op hoezeer kleine, alledaagse gewoontes kunnen leiden tot grootse resultaten.
Het nadeel van kleine, alledaagse gewoontes is echter dat ze erg moeilijk te veranderen zijn. Wanneer je een gewoonte eenmaal hebt aangeleerd, zijn de daarbij horende gedragingen dusdanig geautomatiseerd dat je ze haast niet meer kunt afleren. Warren Buffett, een steenrijke zakenman en investeerder, zei daarover: ‘De kettingen van gewoontes zijn te licht om te voelen totdat ze te zwaar worden om te verbreken.’
Destructieve dynamiek is problematisch
Dat is problematisch wanneer gewoontes onderdeel zijn van een disfunctionele dynamiek. Bij zo’n dynamiek reageer je namelijk automatisch vanuit je gewoonte op een ongunstige situatie, maar jouw gedrag veroorzaakt een automatische reactie bij een ander, die ertoe leidt dat de situatie alleen maar slechter wordt. En doordat de situatie niet beter wordt, ben jij nog meer geneigd om hetzelfde gedrag te vertonen, waardoor ook de ander op eenzelfde manier reageert, en de situatie dus nog verder verslechtert.
Denk bijvoorbeeld aan iemand met een laag zelfbeeld die niet gelooft dat anderen met hem willen afspreken. Daardoor benadert hij zelf bijna nooit iemand voor een afspraak. Anderen zullen op een gegeven moment dan echter ook stoppen met hem benaderen voor een afspraak. Zijn negatieve zelfbeeld wordt zo nog verder bevestigd, waardoor hij nog minder geneigd zal zijn om anderen te benaderen.
Destructieve dynamiek te doorzien van afstand
Vanaf een afstandje is zo’n dynamiek soms nog wel te doorzien. Maar wanneer je er zelf middenin zit, kan het heel lastig zijn om het patroon van gedragingen te ontdekken. Dat je anderen niet benadert, is namelijk geen weloverwogen rationele keuze, maar een min of meer automatisch gevolg van je negatieve zelfbeeld.
Zelf heb je vaak niet goed door wat het effect van jouw gedrag is op de ander. In situaties als deze zit zowel je eigen geautomatiseerde gewoonte als de reactie van de ander zo diep verankerd in jullie doen en laten, dat het leidt tot wat we een destructieve dynamiek noemen.
Definitie destructieve dynamiek
-
Een destructieve dynamiek is een patroon van geautomatiseerde acties en reacties, die samen de situatie verslechteren en leiden tot een versterking van jullie reacties.
Aspecten van destructieve dynamiek
Er zijn een aantal belangrijke aspecten verweven in deze definitie. Ten eerste bestaan destructieve dynamieken uit patronen van acties en reacties. Elke destructieve dynamiek bestaat uit interacties tussen twee (of meer) personen, groepen of organisaties. De actie van de een leidt tot een reactie van de ander, wat weer leidt tot verdere actie van de een, enzovoort. Deze acties en reacties vormen zodoende een terugkerend patroon (figuur 0.1)
Ten tweede vindt de destructieve dynamiek over het algemeen automatisch plaats. We handelen zonder na te denken; dat geldt zowel voor de initiële actie als voor de daaropvolgende reactie(s). Doordat de (re)acties zo onbewust plaatsvinden, is het vaak erg moeilijk om ze bij onszelf te (h)erkennen, laat staan om ze te veranderen. Ten derde worden destructieve dynamieken getriggerd door specifieke situaties. Aan elk patroon van acties en reacties ligt een situatie ten grondslag die werkt als een rode lap op een stier. Die gebeurtenis of situatie leidt vrijwel onherroepelijk tot een actie van de een, die vervolgens leidt tot een reactie van de ander.
Situationele triggers
Elk van de negen destructieve dynamieken die we in het boek Destructieve dynamieken behandelen heeft zijn eigen situationele trigger. Het herkennen van de juiste trigger helpt enorm als je wilt leren hoe je een destructieve dynamiek doorbreekt. We staan dan ook uitgebreid stil bij wat bij elke destructieve dynamiek de meest waarschijnlijke situationele trigger is en hoe je je automatische reactie op die trigger kunt veranderen.
Ten vierde leiden de acties en reacties van een destructieve dynamiek voornamelijk tot een verslechtering van de situatie. De basis van elk gedrag, en vooral van elke gewoonte, is dat het gericht is op iets wat we graag willen bereiken. Alleen soms zijn we erg slecht in inschatten wat de gevolgen van onze acties zijn, vooral wat betreft ons effect op anderen, en hoe anderen op ons reageren. Wij hopen je inzicht te geven in hoe bepaald gedrag – hoe goedbedoeld het soms ook is – een destructieve dynamiek in werking kan laten treden, en vaak ertoe leidt dat je juist niet bereikt wat je wilt bereiken.
Heftigere reacties
Ten slotte bestaat het patroon van acties en reacties niet enkel uit dezelfde gedragingen, maar worden de acties en reacties steeds sterker en extremer. Waar de een bij wijze van spreken begint met fluisteren en de ander reageert met aantikken, is de een op het eind aan het schreeuwen en reageert de ander door te duwen en trekken. Dit komt doordat de eerste gedragingen niet tot het gewenste resultaat hebben geleid, en de situatie is verslechterd. Dat zorgt ervoor dat je iets meer in de paniekmodus raakt en heftiger gaat reageren. Doordat je gedrag voortkomt uit een gewoonte, komt het niet in je op om ander gedrag te gaan vertonen.
Denk eens terug aan een keer dat je op een knopje drukte en er niks gebeurde. Wat heb je toen gedaan? Als je bent zoals de meeste anderen, of in elk geval zoals wij, dan ging je niet eerst kijken of er iets mis was met het knopje. Ook keek je niet of er een andere manier was om je doel te bereiken. Nee, in plaats daarvan drukte je waarschijnlijk niet nog één keer, maar meteen meerdere keren met een felle intensiteit op het knopje.
Misschien denk je dat zo’n oplossing prima kan werken. En bij niet-werkende knopjes is een dergelijke automatische reactie best vaak een effectieve manier om het probleem op te lossen. Maar we doen het vaak ook bij mensen, terwijl het daar toch net even anders werkt. Wanneer iemand verzoeken iets te doen niet ertoe leidt dat die persoon het gaat doen, dan is vervolgens schreeuwen dat iemand het moet gaan doen meestal niet de beste oplossing.
Bron: Destructieve dynamieken
Door: Hans van Dijk, Stefan Cloudt
