Op 5 mei zijn we vijfenzeventig jaar bevrijd van het naziregime. Een zwaar bevochten vrijheid, waarvoor jonge Amerikanen, Canadezen, Engelsen, Fransen, Polen en Tsjechen in ons land enorme risico’s hebben genomen, niet zelden met de dood als gevolg. We staan stil bij vijfenzeventig jaar vrijheid in een ongekende situatie van zelf opgelegde onvrijheid. Nu vanwege een onzichtbare vijand, een agressief virus. De Nationale Herdenking op de Dam in Amsterdam telt dit jaar slechts vijf aanwezigen, inclusief de koning, de koningin en de premier. De rest van Nederland blijft thuis.
In deze situatie van vervreemding worden enkele vragen per dag prangender: Hoe lang willen we onze, tot voor kort zo vanzelfsprekende vrijheden eigenlijk nog afstaan aan een virus? Vrijheden, die variëren van een offline workshop geven tot het beroep van je keuze uitoefenen. Zijn wij anno nu ook bereid iets op te geven voor wat meer vrijheid? Dergelijke vragen kunnen we slechts beantwoorden als we bereid zijn om de bijbehorende risico’s diep in de ogen te kijken, als individu en als samenleving.Doorslaggevend risico
Tot op heden is één risico doorslaggevend geweest voor de intelligente lockdown: ons gezondheidsrisico. Specifieker: het risico dat u of ik op enig moment niet die gezondheidszorg kúnt krijgen die op dat moment wél nodig is. Het risico dat er geen bed beschikbaar is op de intensieve care, als benauwdheid door COVID-19 beademing vereist. Of het risico dat een spoedoperatie voor een acute blindedarmontsteking niet kan plaatsvinden, door een volledig ontregelde en overlopen zorg. Voorbeelden van voor Nederland ongekende situaties, die tot op heden met een geweldige inspanning van velen zijn vermeden. Zorgen om gezondheidsrisico’s komen voort uit één van onze psychologische basisbehoeften, de behoefte aan veiligheid. Alleen, naast veiligheid hebben we als mens ook andere basisbehoeften. Bijvoorbeeld de behoefte aan autonomie, oftewel vrijheid. Problemen ontstaan als onze behoefte aan veiligheid continue botst met onze behoefte aan vrijheid. Veiligheid vraagt om het beperken, of liever nog, vermijden van risico’s. Vrijheid vraagt juist om het tegenovergestelde, het némen van risico’s. Het is deze botsing van basisbehoeften die na een wekenlange, begrijpelijke, maar ook eenzijdige focus op gezondheidsrisico’s om aandacht en versoepeling van maatregelen vraagt.Zijn we bereid?
Terug naar de bevrijding. Het herwinnen van onze vrijheid vroeg vijfenzeventig jaar geleden om offers, veelal gebracht door anderen. Zijn we anno 2020 bereid om de komende tijd zelf offers te brengen op het gebied van onze eigen veiligheid, om een stukje vrijheid van het ‘gewone leven’ terug te winnen? Met andere woorden, zijn we als individu en als samenleving bereid om de komende tijd wat meer gezondheidsrisico’s te nemen, om in ruil daarvoor wat dagelijkse vrijheden terug te krijgen? Durven we dit aan, op een wijze die de risico’s van kwetsbare mensen binnen acceptabele grenzen houdt? Zodat onze jongeren met een relatief laag COVID-19-risico, zoals mijn eigen jongvolwassen kinderen, niet disproportioneel in hun ontwikkeling worden belemmerd? Zodat we onze momenteel nog solidaire jongeren niet opzadelen met een astronomische schuldenlast voor de komende vijfenzeventig jaar?
Zonder hierop ultieme antwoorden te hebben daagt er wel een voorzichtige conclusie: onze vrijheid om te leven vraagt om het nemen van wat meer risico’s. Behoedzaam, stap voor stap en met een continue dialoog tussen een diversiteit aan experts, beslissers en burgers. Laten we hiervoor onze bevrijdingshelden van vijfenzeventig jaar geleden als voorbeeld nemen.
Door: Martin van Staveren
Dr. Martin van Staveren adviseert, doceert en schrijft over realistisch(er) omgaan met onzekerheden, risico’s én kansen. Hij is auteur van de boeken Risicogestuurd werken in de Praktijk en Risicoleiderschap: Doelgericht omgaan met onzekerheden.
