‘De onrust, chaos en onmacht die we vaak voelen, het maken van verkeerde keuzes die doelen belemmeren… Dit ontstaat allemaal omdat we onze vaardigheden en hersenen niet genoeg aanpassen aan de veranderde omgeving.’ Dit is mijn parafrase van een stelling van hoogleraar neuropsychologie Margriet Sitskoorn. Zij onderzoekt welke vaardigheden helpen om succesvol te kunnen leven en werken in een dynamische, onzekere, complexe wereld.
Eén fascinerend fenomeen heeft hierbij haar speciale aandacht: neuroplasticiteit. Dit is het vermogen van ons brein om steeds weer nieuwe verbindingen aan te leggen. Voor een deel is dit ervaringsafhankelijk: we vormen of vervormen ons brein door de ervaringen waaraan we ons blootstellen, of die ons overkomen.
We kunnen onze neuroplasticiteit bijvoorbeeld goed gebruiken voor het ontwikkelen van persoonlijk risicoleiderschap: het doelgericht leren omgaan met onzekerheden, risico’s én kansen. Bijvoorbeeld om emoties als angst voor onzekerheid beter te reguleren. Of om valkuilen van onze denkprocessen te omzeilen. Denk aan de beschikbaarheidsbias, waardoor we risico’s systematisch hoger inschatten dan de feiten rechtvaardigen. Of aan de optimismebias, die ervoor zorgt dat we risico’s juist onderschatten in vergelijking met de beschikbare informatie. Dit leidt tot te veel of juist te weinig maatregelen.
Neuroplasticiteit trainen
Zoals we onze beenspieren kunnen trainen voor een bergwandeling, zo kunnen we de neuroplasticiteit van ons brein trainen voor het ontwikkelen van risicoleiderschap. Neem specifieke vaardigheden als omgaan met conflicterende doelen, onzekerheid toelaten en keuzes maken. Met goed ontwikkelde vaardigheden kunnen we beter prioriteren en onze aandacht en inspanningen bijvoorbeeld richten op de onzekerheden, risico’s en kansen die er écht toe doen. Om zo allerlei soorten waarde te realiseren of te behouden, zoals veiligheid, duurzaamheid, diversiteit, kwaliteit, betaalbaarheid.
In het boek ‘IK2: De beste versie van jezelf’ uit 2016 beschrijft Margriet Sitskoorn in detail het door haar ontwikkelde EFFECT-programma. Dit programma bevat zes onderdelen, waarvan de eerste letters van de Engelstalige woorden samen het woord EFFECT vormen. Bovenstaande figuur uit het boek ‘Iedereen risicoleider’ vat deze zes onderdelen samen, met een korte toelichting op de bijbehorende activiteiten. Iets om in deze zomerperiode mee aan de slag te gaan?
Door: Martin van Staveren
Dr. Martin van Staveren doceert, adviseert en schrijft over omgaan risico’s binnen organisaties. Hij is onder andere kerndocent risicomanagement, Universiteit Twente en doceert in diverse collegereeksen van Nyenrode Business Universiteit. Hij is auteur van de boeken Risicogestuurd werken (2015), Risicoleiderschap (2018) en Iedereen Risicoleider: Waardevolle doelen realiseren én behouden in een onzekere wereld (2020).