‘Niets bestaat zonder het tegenoverliggende deel’, zo verklaart het lemniscatisch denken. Een eeuwenoude filosofie die ons huidige denken én doen zoveel houvast kan bieden. ‘Darkness cannot drive out darkness, only light can do that’, aldus Martin Luther King jr. Beide polen hebben elkaar nodig en houden elkaar in evenwicht om tot volledige wasdom te kunnen komen. Zonder tegenspoed geen voorspoed.
Lemniscatisch denken is een van de meest bruikbare tools die ik deelnemers aan leiderschapsleergangen meegeef om tot zinvolle introspectie te komen. Tegenstellingen worden vanuit het lemniscatisch denken niet alleen systemisch benaderd, maar ook ingesloten in plaats van buitengesloten.
Tegenstellingen worden beschouwd als polen, die beide helpen een goede energie op gang te brengen om tot nieuw en beter gedrag en nieuwe resultaten te kunnen komen. Door mee te bewegen op de krachten die spelen en door de fase te omhelzen waarin je je bevindt, leer je te aanvaarden wat er speelt en ken je de gewenste richting om het evenwicht te herstellen. De tegenpool van ijdelheid is bijvoorbeeld bescheidenheid. Zodra je je realiseert dat je wel heel ijdel denkt en handelt, besef je dat je jezelf juist met deze opstelling saboteert. Je nieuwe handelen kan dan bescheidenheid inhouden. Maar je beseft ook dat je, zodra je je té bescheiden opstelt, jezelf tekortdoet.
Herstel de balans
In plaats van in oorzaak-gevolg- en zwart-witdenken te vervallen – ik ben onzeker en raak in paniek – doe je nu het tegenovergestelde en herstel je de balans. Lemniscatisch denken hanteert geen oorzaak-gevolgoplossingen. Het werkt met samenstellingen en niet met tegenstellingen. Met lemniscatisch denken ga je op zoek naar de tegenpool. Je verandert daarna mogelijke tegenstellingen van ‘ofof’ naar ‘en-en’. Het zwart-witdenken vervang je door een ruimer inzicht dat veel aspecten met elkaar samenhangen en van elkaar afhankelijk en ook nodig zijn. Lemniscatisch denken geeft je een instrument voor professioneel handelen door paradoxaal te handelen op momenten waarop je eerder vaak blindelings het verkeerde deed.
Je krijgt vertrouwen zonder controle te (hoeven) ervaren en je kunt waarnemen zonder (al) te hebben gezien. Je kunt lui zijn zonder het jezelf kwalijk te nemen, want na een periode van ontspanning volgt de periode van inspanning. En na de verrichte inspanning kun je jezelf pas verbeteren nadat je bent hersteld, daarom is het belangrijk dat je leert ontspannen.
In tijden van hevige turbulentie in ons leven raken we vaak gestrest. Zodra je weet dat de oplossing ligt in de tegenpool, weet je ook wat je te doen staat en neemt de stress af. De tegenpool van turbulentie is immers rust. Door allereerst rust te bewerkstelligen in de zaken waarop je invloed hebt, ontneem je de turbulentie langzaam maar zeker haar kracht. Zodra het rustig(er) is geworden, is het aan jou om met hernieuwde energie weer turbulentie toe te voegen en kun je nieuwe resultaten boeken. Het lemniscatisch denken helpt je niet alleen goed om op een andere wijze na te denken, maar zet je ook aan tot doen – of juist tot laten. Zo breng je ontspanning en inspanning samen en kun je energie opwekken vanuit rust in plaats van rusteloos door te denderen.
Van hoofdzonden naar levenswaarden
Lemniscatisch denken is niet zo moeilijk als je denkt. Door te oefenen word je er bovendien steeds beter in. Het begint met de eerste stap, waarin je voor jezelf in kaart brengt wat het probleem nu echt is. Ga niet op zoek naar oplossingen, want de oplossing is het probleem niet. Benoem de mogelijke tegenpolen van je probleem.
Door gebruik te maken van lemniscatisch denken kun je de zeven hoofdzonden verbinden met de zeven levenswaarden, zoals ik ze noem. Daarin ligt je oplossing.
- Eigenwaarde (tegenover jaloezie).
- Bescheidenheid (tegenover ijdelheid).
- Controle (tegenover wellust).
- Dankbaarheid (tegenover hebzucht).
- Gematigdheid (tegenover onmatigheid).
- Actie (tegenover luiheid).
- Vergiffenis (tegenover woede).
Deze zeven levenswaarden geven een richting hoe te handelen wanneer een van de zeven hoofdzonden opspeelt. Houd een prachtige uitspraak van de Dalai Lama in gedachten toen hem werd gevraagd wat hem het meest verbaasde in de mensheid:
‘Man! Because he sacrifices his health in order to make money. Then he sacrifices money to recuperate his health. And then he is so anxious about the future that he does not enjoy the present; the result being that he does not live in the present or the future; he lives as if he is never going to die, and then dies having never really lived.’
Dalai Lama
Zo herkenbaar, maar tevens zo confronterend. We zijn wat we doen. We hebben allemaal dat duiveltje in ons.
Stap voor stap lemniscatisch denken
De stappen in lemniscatisch denken:
- Benoem het probleem, de uitdaging of het obstakel.
- Ga op zoek naar de oorsprong ervan.
- Benoem de tegenpool.
- Verbind beide polen.
- Realiseer de actie naar reactie, alles draait om de oneindige energie tussen beide.
Een voorbeeld: ik voel me de laatste tijd ontzettend kwaad. Een persoon en een situatie hebben me woedend gemaakt. Slapeloze nachten heb ik ervan en mijn hoofd is niet meer stil te krijgen. Negatieve gedachten schieten door mijn hoofd en de verwensingen nemen alsmaar toe. Het sloopt me.
Komt deze situatie je bekend voor? Vast. We hebben immers allemaal met situaties als deze te maken. Nu komt de belangrijkste gedachte: wat is de tegenpool van woede? Denk zorgvuldig na. Misschien kom je tot hetzelfde antwoord als ik: vergiffenis. Je hebt het hierboven al kunnen lezen. Vergiffenis is een tegenpool van woede, daar ligt mijn oplossingsrichting. Door de ander te vergeven (wat overigens absoluut niet hoeft te betekenen dat ik het gedrag van de ander goedkeur of de persoon in mijn verdere leven hoef toe te laten), vergeef ik mezelf. Er ontstaat ruimte en rust in mijn hoofd en de negatieve energie kan ik vervangen door positieve energie; er zijn nog zoveel andere leuke mensen en gebeurtenissen in mijn leven. Een hoofdzonde vloeit over naar een levenswaarde.
Bron: The devil inside
Door: Bas Kodden
