Van leiders wordt verwacht dat ze inspireren. Het veronderstelt actorschap: de wil en mogelijkheid om zelf vorm te geven aan je eigen leven. Dit vraagt om het hanteren van de existentiële spanning tussen het ‘ik’ en ‘de ander’. We zijn gemeenschapsdieren, we leven in groepen. Hannah Arendt stelt dat we niet de mens, als individu, maar dat we altijd mensen, het meervoud, als uitgangspunten moeten nemen. Uitdaging is om ‘jezelf te worden in verbondenheid met anderen’. Het is een uitdaging voor leiders om het actorschap van mensen te versterken. Het is ook maatschappelijk zeer relevant.
In het essay ‘Onbehagen’ schets Bas Heyne de vertwijfeling die veel mensen vandaag de dag ervaren. De tweede helft van de vorige eeuw leunt sterk op het vertrouwen dat de mens zelf de regie over zijn leven kan nemen. “Nooit meer oorlog’ en samen het land opbouwen is de manier om af te rekenen met de trauma’s van WO-2. We nemen afstand van nationalisme -bloed en bodem- en de verheerlijking en superioriteit van eigen identiteit. We zetten in op zelfontplooiing, op actorschap. We streven naar universele gelijkheid, samenwerking met ‘anderen’ . Gedeelde belangen en overeenkomsten worden benadrukt. Vandaag de dag zien we dat het vooral de verschillen zijn tussen (groepen) mensen die worden benadrukt. Wat is onze identiteit? Wat is normaal? Wie bedreigt onze identiteit? Waarom deze roep naar definiëring van ‘onze’ identiteit? Er is echter meer aan de hand dan alleen de opkomst van de ‘boze witte man’. Het neoliberale denken vertrouwt op de markt maar splitst winnaars van verliezers. De globalisering en de moeizame politieke (internationale) samenwerking confronteert mensen met een complexe wereld die onoverzichtelijk is. Een wereld met tegenstrijdige visies van deskundigen. Een wereld waar ook politici zeer beperkte invloed op hebben. Het geeft ze het gevoel dat ze de regie over hun eigen leven kwijt raken. Ze voelen zich radertjes in de productie- en consumptiespiraal. Geen subject dat als actor sturend kan optreden maar als object en speelbal van krachten buiten zichzelf. Bij spanning vallen mensen terug op de ‘rationaliteit’ van de kudde, het wij-gevoel. Binding ontstaat uit verzet tegen de vijand die onze identiteit en levenswijze bedreigt. Er is een terugverlangen naar de tijd dat de wereld nog vertrouwd en bekend is. Politici die de complexiteit versimpelen winnen terrein. Ze suggereren ten onrechte dat het onder hun leiding weer helemaal goed komt. Maar ze verwoorden een breed gedragen emotie van burgers dat ze ‘object’ zijn geworden, speelbal in een complex spel. Het zijn de ‘anderen’ – deskundigen, politici, Brussel, fundamentalisten – die de eigen regie verzwakken. Zij bedreigen de eigen identiteit. Het zijn de ‘anderen’ die het eigen actorschap ondergraven. Deze emotie wordt door bestuurders opgevangen met rationele argumenten. Maar feiten nemen emoties niet gemakkelijk weg. Angst voor verlies van identiteit en actorschap vraagt om een nieuw verbindend verhaal. Ook in organisaties heeft een ruime meerderheid van de mensen geen vertrouwen in de leiding (bron: de Edelman Trust barometer). Mensen voelen zich ‘fte-eenheden’ in organisaties die zich inzetten voor de heilige graal van de aandeelhouderswaarde. Mens als middel, als object. De afdeling (Strategisch) Human Resource Management faciliteert het managen van de resource: mens. Ook leidinggevenden, aangestuurd op resultaten binnen een keurslijf van regels, worden tijdelijke spelers in een complex spel. Een leider als actor creëert een organisatie waar mensen met respect worden behandeld en niet als ‘resource’. Ze bevorderen samenwerking op basis van de kardinale deugd voor leiders: rechtvaardigheid. Alleen rechtvaardigheid houdt de gemeenschap bij elkaar. Mijn ervaring is dat leidinggevenden betekenisvol willen zijn voor anderen. Ze willen hun eigen rol op moreel waardige manier vorm te geven. Organisaties zijn belangrijke maatschappelijke contexten. In organisaties oefenen mensen, als actor en als subject, in het constructief benutten van verschillen, het omgaan met ‘de ander’. Ze werken samen om meerwaarde te creëren vanuit een verbindend belang. Nodig zijn leiders die zelfsturing en actorschap faciliteren. Leiders die mensen weer in hun kracht zetten maar ook de morele moed hebben te begrenzen om de identiteit te bewaken. “Hoe creëer je als leidinggevende nu een context waar mensen leren vruchtbaar samen te werken?” Maar ook: “Hoe geef je, in de rol van leidinggevende, vorm aan je eigen leven?” Deze vragen staan centraal in het programma ’Leiderschap en Filosofie’ dat André Wierdsma met filosoof Joep Dohmen heeft ontwikkeld voor leidinggevenden. Ze bieden inzichten in complexe dynamieken in organisaties en bijdragen uit de filosofie en de levenskunst. Verder geven ze handvatten om het eigen actorschap te versterken. Een programma vol van reflectie, inspiratie en verdiepende dialogen. Op 7 juni 2018 geeft André Wierdsma een mini-masterclass over dit onderwerp tijdens het Jaarcongres Leidinggeven aan Verandering.
