Beste Nicoline,
Dank voor je brief en je heldere uitleg over de verschillen tussen de begrippen ‘zelforganisatie’ en ‘zelfsturing’. Dat zouden we vaker moeten doen. Hieronder ga ik er nog even op door. Al eerder vroeg je aan mij waarom gebruik je het woord ‘Chaordisch’ niet i.p.v. het beladen woord ‘Rijnlands’. Goede vraag. Ik merk natuurlijk best dat Rijnlands soms wat beladen is, … maar dat is ‘Ik ga wel bij Japie eten’ ook. En ik heet toch nog steeds zo.
Ergens vlak na de eeuwwisseling kwam ik Mathieu Weggeman tegen en die vertelde me dat het Chaos-verhaal in mijn lezingen verdacht veel leek op het Rijnlands gedachtegoed. Zo is het gekomen.
Ik noemde in de tijd regelmatig de titel van een boek uit 2002: ‘Wie orde zaait zal Chaos oogsten’ van Professor Walter Baets (toen van Nyenrode). En daar gebruikte ik o.a. onderstaande foto bij van een perron van de NS, die ik van één van deelnemers van de spoorwegen aan een Nyenrode-opleiding had gekregen in het kader van ‘Organisatiefotografie’. Geef me een foto en ik zal je zeggen hoe jullie zijn georganiseerd!
Wie orde zaait zal chaos oogsten (het aantal prullenbakken)
Hier zie je in één foto het probleem van ‘managen’. De NS werd in 1995 ‘geordend’ van een zogenaamde spaghetti-structuur (chaos) naar een asperge-structuur (orde) met zogenaamde businessunits (NS, Prorail en dan nog Rail-Infrabeheer, Rail-Ned, Railverkeersleiding, etc.): het treinstation is van NS, het blauwe bord met vertrektijden van ProRail, de kiosk van NS, de servicemedewerker van NS, de omroepteksten van ProRail, de trap naar het perron van NS, het onderhoud van de trap doet ProRail, het perron zelf weer van ProRail en de trein en het personeel van NS. Wie orde zaait zal chaos oogsten. En bij sneeuw blijft het sowieso een drama, dat is de enige constante.
Maar zoals je ziet op de foto, Nicoline, wordt er redelijk langs elkaar heen gewerkt. De target prullenbakken plaatsen is echter wel gehaald, dus op papier lijkt er niets aan de hand. In de realiteit gaat het echter mis en goedkoop (lees: efficiënt) is het allerminst. In 2011 was over het functioneren van de gesplitste NS ook al een hoorzitting door de Tweede Kamer. Vergelijkbare dingen zie je ook bij Jeugdzorg. Hoe beter georganiseerd in asperges, hoe meer er langs elkaar heen wordt gewerkt en hoe groter de problemen. Zie ook hoofdstuk 6 van mijn boek: ‘de ongerijmdheden in het organiseervak’. Er is meer van dit type ‘gedoe’.
Van zelforganisatie via zelfsturing naar de back-office-organisatie
Een vergelijkbare situatie hadden we afgelopen week met ‘de vaccinatie op leeftijdscategorie’. Klinkt vanaf je bureau erg logisch en je kunt al je meetbare doelen erop loslaten. Maar een echtpaar waarvan de man 90 jaar is en de vrouw 89 jaar moeten ieder op een ander tijdstip worden gevaccineerd. De man is 90 en wordt geprikt, zijn vrouw is 89 en moet nog even wachten, die hoort bij de groep jongere ouderen (85 tot 90 jaar). Nu moet er twee keer heen en weer worden gereisd voor een prik. Terwijl premier Rutte zegt: reis zo min mogelijk. Wie orde zaait, …
Zou je dit hebben overgelaten aan de lokale huisartsen en/of wijkverpleegkundigen dan was ‘de prikker’ in de dagelijkse leefwereld terecht gekomen van de doelgroep. Had zijn/haar pappenheimers gekend, minder reistijd en je weet dan ook dat bij meneer Janssen een langere naald nodig is vanwege zijn obesitas. Kortom had je de lokale chaos (maar wel met vakkennis van zaken) eerder toegelaten, dan had je het slimmer kunnen organiseren. Maar daar moet je wel vertrouwen in hebben! Lokaal zit zo’n complex netwerk, … en die regelen het wel samen.
Bij het ‘Rijnlands organiseren’ neem je eerst dat wat moet worden georganiseerd in beschouwing, dus niet de organisatie staat direct centraal. Hoe werkt het nu bijvoorbeeld bij de jaarlijkse griepprik? Ga eerst eens naar het perron voordat je bedenkt dat je er prullenbak nummer 7 wilt gaan plaatsen. Je start bij de chaos en de plek waar de zelforganisatie nog van nature plaats kan vinden en daarna zet je er doelbewust zelfsturende professionals op (in dit geval prikkers of prullenbak-plaatsers) om enige orde en regelmaat aan te brengen (noem het Chaordisch) in plaats van ‘doof & blind’ de regels volgen. Denk ook aan Toeslagen, nooit iemand gezien, wel de targets gehaald.
Rijnlands is niet ingewikkelder dan het werk op een regulier terrasje, … je gaat er met een groep mensen naar toe, meestal gaan ze al zelf organiserend zitten. In de VS mag dat dus niet: ‘Please, wait to be seated’. Daar begint het managen al. Ter plekke verzint zo’n groep vervolgens zelf organiserend wat ze willen eten en drinken al dan niet met behulp van een menukaart. Dat is vaak al een behoorlijke chaos. ‘Nee, doe toch maar het dagmenu.’ Allemaal desondanks in een paar minuten geregeld. Vervolgens ordent de ober/serveerster de chaos. ‘Dat hebben we wel en dat hebben we ook, maar vandaag even niet – verse vis ging hard vandaag – en dat is helaas ook al uitverkocht, maar wat we nog wel hebben zijn die overheerlijke asperges. We zitten immers nog midden het aspergeseizoen.’ En stuurt vervolgens de back-office-organisatie (keuken en bar) aan: Van Chaos naar Orde i.p.v. van Orde naar Chaos (denk aan Walter Baets, zie de foto).
Chaordisch Organiseren
Nieuw in onze shop
Kortom het Rijnlands organiseren werkt van Chaos naar Orde via zelfsturende professionals die de achterkant/back-office aansturen. Lijkt inderdaad op Buurtzorg. Goede vraag van je op blz. 143: waar zit het leiderschap bij dit type van organiseren? Bij Jos, bij ‘zijn’ 1.100 teams of bij de families thuis die met behulp van de wijkverpleging samen de verzorging regelen? Best complex, … daarom werkt het!
Op het golfmodel komen we later terug zoals je zelf suggereerde. Ik zag trouwens dat we niet alleen Thijs Homan als gezamenlijke kennis(bron) hebben, maar ook Mathieu Weggeman. Mij zette hij op het Rijnlands gedachtegoed. Wat heb jij van Mathieu meegenomen? Nog een paar dagen, dan is je boek er!
Hartelijke groet,
Jaap
