Risicomanagement is een bekend en beladen begrip. Het heeft bij vele managers en professionals een niet al te best imago. Risicomanagement wordt nogal eens synoniem gesteld aan ‘alles beheersen’, wat dan vooral op papier gebeurd. Daarbij heeft risicomanagement de financiële crisis niet weten te voorkomen, ondanks forse afdelingen Risicomanagement. Daarom is het tijd voor een nieuwe risicobenadering, die van risicoleiderschap. Is dit erg? Ja.
Waarom risicoleiderschap?
Waarom zoiets als risicoleiderschap? Wéér een nieuw soort leiderschap? Moet dat nou? Ja, en daar is een aantal argumenten voor te geven. De eerste reden voor risicoleiderschap is het vaak hoge papieren tijgergehalte van het gebruikelijke risicomanagement. ‘Het leeft niet bij ons’, hoor ik vaak. En dat is helemaal niet vreemd, als er nog steeds weinig concrete voorbeelden van effectief risicomanagement zijn. Naar voorbeelden van het omgekeerde, falend risicomanagement, hoef je niet lang te zoeken. Dit is helemaal niet verwonderlijk, als we ons realiseren dat we het VUCA-tijdperk zijn binnengegleden. We leven immers in een ‘snelle tijd’ met volop Volatiliteit, Uncertainty of onzekerheid, Complexiteit en Ambiguïteit. Hier is het gebruikelijke, tamme risicomanagement helemaal niet op ingericht. In het VUCA-tijdperk domineren namelijk wilde vraagstukken, met onvoorspelbare interacties en gedragsmatige complexiteit. Simpele antwoorden waarmee iedereen het eens is, die bestaan niet voor wilde vraagstukken. Denk aan de kwesties op het gebied van bijvoorbeeld de energietransitie. Vrijwel elke organisatie komt tegenwoordig ten minste met onderdelen van wilde vraagstukken in aanraking. En moet daar dus wat mee om ‘in business’ te blijven, bestaansrecht te houden. Tot slot nog een heel praktisch argument: álle ISO normen en richtlijnen zijn of worden risicogebaseerd. Ze hebben of krijgen een vaste High Level Structure, waarin naast risico ook leiderschap een hoofdrol speelt. Wil je ISO-gecertificeerd worden of blijven, op welk gebied dan ook, dan zal je dus iets moeten met risico en leiderschap.Wat is risicoleiderschap?
Om de deze vraag te beantwoorden helpt het om het risicoleiderschap te splitsen in … risico en leiderschap.De laatste jaren is een nieuwe definitie van risico in opmars: risico is het effect van onzekerheid op een doelVoor het begrip ‘risico’ zijn vele definities, waarbij ‘kans maal gevolg’ misschien wel de bekendste is. De laatste jaren is een nieuwe definitie in opmars: risico is het effect van onzekerheid op een doel. Zie dat doel in de breedste betekenis van het woord, zoals het voldoen aan een product-eis of het genezen van een patiënt. Als het effect van onzekerheid op een doel negatief is, dan hebben we het over een klassiek risico. Een positief effect op onzekerheid kan ook volgens de neutrale risico-definitie. Dan ontstaat er een kans of opportunity uit onzekerheid. Jammer om dit te negeren, zeker in een VUCA-omgeving met veel onzekerheden. Vanuit de moderne risico-definitie horen positieve kansen er gewoon bij. Dan het begrip ‘leiderschap’. Daar is al onnoemlijk veel over geschreven. Wat daar nog aan toe te voegen? In elk geval het belang van informeel leiderschap, aanvullend op formeel leiderschap. Informele leiders hebben geen formele leidinggevende taken. Toch zijn ze in een dynamische, onvoorspelbare wereld heel hard nodig om ambitieuze doelen te kunnen realiseren. Formele en informele leiders nemen samen initiatief, spelen in op onzekerheid, beheersen waar nodig risico’s én benutten onvermoede kansen. En misschien wel het belangrijkste: ze staan voor wat ze doen, ze durven de verantwoordelijkheid ervoor te dragen. Voor zowel formele als informele leiders in een VUCA-omgeving blijken 4D’s van belang: Doelgerichtheid, Diversiteit organiseren om ambiguïteit te hanteren, Durven keuzes te maken en vervolgens: Doen. Ofwel, gemaakte keuzes uitvoeren én regelmatig nagaan of dat werkt. Wat ontstaat er uit de spannende combinatie van risico en leiderschap? Risicoleiderschap, ofwel het doelgericht kunnen en durven omgaan met onzekerheden. Dit om waardevolle doelen te kunnen realiseren in de dynamische, deels onvoorspelbare wereld. Iets wat nadrukkelijk niet is voorbehouden aan alleen de formele leiders: iederéén risicoleider. Daarbij is risicoleiderschap ERG: Expliciet, Realistisch en Gestructureerd.
Risicoleiderschap is Expliciet
Risicoleiderschap is expliciet, want onzekerheden worden diep in de ogen gekeken. Waar zitten in een proces, activiteit of besluit onzekerheden? Zijn de onzekerheden te verkleinen, of niet? Zijn het feitelijke onzekerheden, aannames of interpretaties? Welke rol spelen verschillen in perceptie? En het belangrijkste, welke effecten kunnen deze onzekerheden hebben op de beoogde uitkomst? Dit zijn vragen die risicoleiders aan zichzelf én de mensen om zich heen steeds weer stellen. Om zo onzekerheid expliciet te maken, een eerste vereiste om er wat aan te kunnen doen, of om te kiezen de onzekerheid te accepteren.Risicoleiderschap is Realistisch
Risicoleiderschap is daarbij realistisch, vanuit het diepe besef dat niet alle onzekerheden zijn te herkennen, laat staan te beheersen. Je weet immers niet wat je niet weet. Daarbij zijn de onzekerheden die je wel weet lang niet altijd volledig te beheersen. Soms is bewust niets doen een betere optie dan doen. De ‘risico-regelreflex’ is wel begrijpelijk en lang niet altijd effectief. Een risicoleider doorziet de illusies van het gebruikelijke risicomanagement, zoals het volledige risicodossier of de objectieve risicoanalyse. Hij of zij prikt die door, legt dat uit en maakt het omgaan met onzekerheden, risico’s én kansen zo werkbaar en betaalbaar.Risicoleiderschap is Gestructureerd
Risicoleiderschap is gestructureerd, door steeds weer enkele stappen te onderscheiden. Alle bekende methoden en modellen voor risicomanagement bevatten namelijk soortelijke stappen, vaak in wat andere woorden. In de meest essentiële vorm zijn die stappen terug te brengen tot drie vragen: (1) wat is het doel, (2) wat is daarbij onzeker en (3) wat ga ja daar al dan niet bewust aan doen? Dit is risicomanagement-ultra-light. Risicoleiderschap tonen is dus deze drie vragen steeds weer stellen, aan jezelf en ook weer aan de mensen om je heen. Hier heb je niets anders voor nodig dan wat mentale scherpte en discipline.Risicoleiderschap is gelukkig ERG
Risicoleiderschap tonen is dus expliciet, realistisch en gestructureerd omgaan met de onzekerheden die je tegenkomt op weg naar je doelen. Dat kunnen je persoonlijke werkdoelen zijn, teamdoelen of organisatiedoelen. Daarbij is risicoleiderschap nadrukkelijk voor formele en informele leiders, dus voor iederéén in de organisatie.Risicoleiderschap is nadrukkelijk voor formele en informele leiders, dus voor iederéén in de organisatie.In een VUCA-omgeving met wilde vraagstukken is het zeker dat je onzekerheden tegenkomt, veel vaker en groter dan je zou willen. Je hebt daarbij steeds één keuze: je ogen er voor sluiten, of onzekerheden moedig in de ogen kijken. Alleen dan kan je er bewust al dan niet naar handelen, op een expliciete, realistische en gestructureerde manier. Risicoleiderschap is dus ERG, gelukkig wel.
