Moraal of moraliteit. We hebben het er veel over, en in organisaties zijn het belangrijke thema’s, vooral bij ethische vraagstukken. Maar wat is moraal of moraliteit precies?
Definitie van moraliteit
In het algemeen kunnen we moraal of moraliteit op de volgende wijze definiëren:
Moraal of moraliteit bestaat uit morele waarden en normen die in een praktijk werkzaam zijn of zouden moeten zijn. Moraal is dus praktijkgebonden.
Moraliteit bestaat uit de morele waarden en normen in actie, bijvoorbeeld als individuen hun verschillende maatschappelijke rollen vervullen.
Drie componenten
Moraal of moraliteit bestaat uit drie componenten.
- De instinctieve moraal
Zelf overleven, zorgen voor eigen kring (al of niet met geweld) en noodzakelijke samenwerking. Die component is voor een aanzienlijk deel genetisch bepaald. Je vindt deze moraal wereldwijd (De Waal,
2005; Zimbardo, 2007; Verplaetse, 2008). - De conventionele moraal
Geschreven en ongeschreven regels over wat wel en niet mag volgens de traditie van de regio waarin je opgroeit. Die component is voor het grootste deel cultureel bepaald. Het hangt ervan af waar je bent geboren (geografie) en in welke sociale laag (klasse), (Elias, 1937; Geertz, 1972; MacIntyre, 1984). - De institutionele moraal
Geschreven en ongeschreven regels over wat wel en niet hoort binnen professies en organisaties: bij de overheid, in de markt en in de civil society. Deze component overlapt voor een deel de tweede component,
maar overschrijdt tegelijk voor het andere deel de culturele grenzen van land, regio of klasse omdat organisaties en professies niet stoppen bij die grenzen (Durkheim, 1957; Walzer 1983; Martin, 2002).
In de figuur staan de soorten moraal in onderlinge verhouding. Aan de basis staat de instinctieve moraal; de conventionele moraal vormt de achtergrond bij de instinctieve moraal en de institutionele moraal, zeker bij de verbindende schakel: samenwerking. De institutionele moraal kan de
conventionele moraal ontstijgen.
Moraliseren
Moraal of moraliteit komt tot stand en blijft in leven
door moraliseren:
Moraliseren is het benadrukken en/of overdragen van moraal via
beeldende verhalen en voorschrijvende uitdrukkingen, in combinatie
met eigen voorbeeld gedrag.
Dat voorbeeldgedrag is niet onbelangrijk: kinderen ontwikkelen het grootste deel van hun moraliteit tussen hun vierde en achtste levensjaar (Olthof en Brugman, 1994). Ze horen de beeldende verhalen en normen van volwassenen wel maar wat ze vooral imiteren is het gedrag van ouders, opvoeders en docenten. Congruentie tussen gedrag, verhalen en normen is dus een voorwaarde voor geloofwaardigheid en overdracht.
Bron: Professionele ethiek
Door: Rob van Es
