Aangezien er veel verschillende definities van leiderschap zijn, is het goed om aan het begin van dit artikel uit het boek Werk maken van gespreid leiderschap duidelijkheid te geven over wat ik onder ‘leiderschap’ versta. Wat de bestaande definities over leiderschap gemeen hebben, is dat leiderschap gaat over het beïnvloeden van anderen. De definitie vanuit de leider als held (die van de backlash) luidt ongeveer als volgt: Leiderschap is het beïnvloeden van anderen om ze iets te laten doen wat ze uit zichzelf niet zouden doen. Deze definitie hijst de leider op een sokkel en ‘basht’ de professional. Overigens werd deze definitie door een ‘standbeeldleider’ aangevuld met ‘en op zo’n manier dat ze denken dat ze het zelf hebben gekozen’. Machiavelli applaudisseert op de achtergrond.
Ontsokkeld leiderschap
Mijn ‘ontsokkelde’ definitie van leiderschap is: Leiderschap gaat over het beïnvloeden van anderen gericht op het waartoe van de organisatie (Mentink, 2018). Een mens is in deze definitie geen object van beïnvloeding, maar sub- ject – of om met Isaiah Berlin te spreken: ‘iemand, niet niemand’. Het waartoe is waar je voor staat en gaat als organisatie (zie inleiding). Het waartoe is leidend in het alledaagse handelen van de mensen in de organisatie.
In dat alledaagse handelen worden voortdurend nieuwe betekenissen gecreëerd passend bij de opdracht van de organisatie. Wat willen wij betekenen en voor wie en wat, en handelen we consistent hiermee? We gaan een tocht maken langs drie verschillende basiskampen. De basiskampen zijn gevormd door stromingen in het denken over sturing en veranderprocessen. Bij het bespreken van een basiskamp besteed ik aandacht aan wie het leiderschap uitoefent, wat het onderliggende idee van sturing is en wat de belangrijkste activiteiten van de leider(s) zijn. Ook de bijbehorende ideeën over veranderen komen aan bod. Welke basiskampen herken je? Waar verblijf jij het liefst? We gaan op weg.
Basiskamp 1 Sturend
De leider is continu sturend aanwezig en wijst de weg.
Leiderschapsbeliefs
Je bent als leider gericht op de resultaten van de organisatie. Je stelt vooraf heldere doelen en neemt de mensen mee op weg om die doelen te behalen. Hier hoort bij dat je regelmatig kijkt of het goed gaat. Als de doelen worden behaald, vier je dit met het team.
Kennis is belangrijk voor je. Je weet als leider wat bewezen werkt en wat niet werkt. Je voelt je als leider verantwoordelijk voor hoe het gaat in de organisatie. Je bent tenslotte eindverantwoordelijk. Je zorgt ervoor dat het ‘geven en nemen’ goed in evenwicht is en blijft. Iedereen moet zijn steentje bijdragen. Je houdt ervan als alles goed is georganiseerd en het allemaal soepel en gesmeerd verloopt.
Veranderbeliefs
Verandering ontstaat als je eerst goed onderzoekt wat de beste oplossing is. Hierbij maak je gebruik van de kennis die voorhanden is. Als iets bewezen is, moet je het gewoon gaan doen met elkaar. Je houdt van een duidelijk traject met overzichtelijke stappen (projectmatig werken) om tot de vooraf vastgestelde doelen te komen. Je hebt als leider de taak om iedereen mee te krijgen. Draagvlak is dan ook belangrijk in een verandering. Het is aan jou als leider om weerstand weg te nemen, maar dat lukt meestal wel als je voor het juiste doel gaat en de resultaten voor zich spreken. Door urgentie komen mensen in beweging en als die niet zo wordt ervaren, dan zorg jij als leider wel voor wat prikkels.
Basiskamp 2 Participatief
De leider zorgt ervoor dat mensen participeren en gaat het liefst samen met hen op weg.
Leiderschapsbeliefs
Je bent als leider gericht op de ontwikkeling van je mensen. Je werkt graag samen met hen aan een lerende cultuur. Het is belangrijk voor je dat iedereen goed samenwerkt in de organisatie. Zo leer je immers ook met en van elkaar. Het is goed dat de waarden van waaruit wordt gewerkt bij iedereen in de organisatie bekend zijn en nog mooier: dat die waarden overeenkomen met de waarden die de mensen zelf hebben. Je hebt hoge verwachtingen van mensen, want dan kom je met elkaar tot mooie dingen. Je gelooft meer in inspiratie dan in dwang. Als leider vind je het belangrijk om iedereen aandacht te geven en mensen te empoweren. Intrinsieke motivatie in combinatie met een duidelijke visie op de toekomst, dát zorgt voor ontwikkeling.
Veranderbeliefs
Verandering ontstaat als mensen met elkaar al lerend op weg gaan naar een wenkend perspectief. Je ziet jezelf als een regisseur van de verandering. Je begeleidt het proces en stuurt af en toe een beetje bij als dat nodig is. In een verandering kom je samen met het team tot gezamenlijke betekenissen. Veranderen gaat het beste door een stap te zetten (gewoon te gaan doen) en van daaruit weer verder te ontwikkelen en de volgende stap te zetten (stap voor stap). Veranderen is cocreëren. Samen weet je meer. Het is de kunst om van de keien die je onderweg tegenkomt ook iets moois te bouwen.
Basiskamp 3 Dynamisch
Het leiderschap is gespreid en wordt door verschillende (deskundige) mensen van de organisatie tijdelijk ingevuld. De leider bewaakt het waartoe en de gezondheid van de organisatie. Het waartoe wijst de weg.
Leiderschapsbeliefs
Je bent natuurlijk wel de leider, maar als iemand een bepaalde expertise heeft, mag die gerust het voortouw nemen. Je kunt immers als leider niet alles weten en dat hoeft ook niet. Daarom stimuleer je ook dat mensen nieuwsgierig zijn, lef tonen, initiatieven nemen en zich voortdurend ontwikkelen. Je geeft ruimte en vertrouwen aan de mensen. Ze mogen best met elkaar beslissingen nemen, als het maar past bij de visie van de organisatie. Zij zijn tenslotte professionals. De beste vorm van sturing is zelfsturing. Natuurlijk zijn er ook wel kaders, waarvan de belangrijkste de visie is. Je verwacht dat mensen zelf die kaders bewaken door elkaar aan te spreken. Je bewaakt als leider vanuit de speciale plek die je als leider hebt, het waartoe en de gezondheid van de organisatie.
Veranderbeliefs
Er is eigenlijk altijd wel verandering. Je kunt natuurlijk als leider wel een handje helpen door die spontane verandering ruimte te geven. Dan kunnen er mooie dingen in de organisatie ontstaan. Waardevolle initiatieven stimuleer je, want van een veld met verschillende bloemen kun je uiteindelijk ook een mooi veldboeketje maken. Je kunt er als leider van genieten als je van een afstandje ziet hoe mensen vanuit zichzelf en vaak ook met elkaar zaken oppakken en zo elkaar en de organisatie verder ontwikkelen. Soms doe je ook mee als je vanuit je eigen expertise een waardevolle bijdrage kunt leveren, maar dat hoeft niet altijd natuurlijk.
Bron: Werk maken van gespreid leiderschap
Door: Robert Mentink
