Non-verbale signalen zeggen veel, maar worden vaak te snel of verkeerd geïnterpreteerd. In dit artikel deelt Daniëlle Regnerij vijf praktische uitgangspunten om lichaamstaal écht goed te lezen.
Hoe kun jij de non-verbale signalen die je in een gesprek ziet op de juiste wijze interpreteren? Vaak geven we razendsnel een betekenis aan een signaal. Het is niet zo dat dat altijd verkeerd gaat, maar soms trekken we wel heel snelle conclusies en gaan we te ver in onze interpretatie. Google maar eens op de termen ‘non-verbale communicatie’ of ‘lichaamstaal’. Ik schrik dan van de ferme uitspraken over de betekenis van non-verbale signalen. Zou onder je neus wrijven echt staan voor liegen? Deze en andere mythes ontrafel ik in mijn boek Zo werkt non-verbale communicatie. Om bewust te kijken naar non-verbale signalen en ze juist te interpreteren, geef ik je vijf belangrijke uitgangspunten mee.
1. Je kunt niet niet communiceren
Een kromme zin en sommigen zullen meteen denken dat het maar goed is dat ik mij heb gespecialiseerd in non-verbale communicatie. Deze uitspraak is echter wel een belangrijk uitgangspunt in mijn vakgebied. Met alles wat we doen, zenden we namelijk een boodschap uit.
Ook als je op kantoor rustig op je telefoon zit te kijken en de wereld even aan je voorbij laat gaan? Ja, ook dan. Hij zit er alleen maar bij omdat dat moet. Of: Zij zit haar telefoon te checken in plaats van te werken. Twee voorbeelden van de interpretaties die jij en ik zo hebben gemaakt. Het is belangrijk je te realiseren dat wat je ook doet of niet doet: je kunt niet niet communiceren. Zelfs als je geen woorden gebruikt. Je kunt niet niet communiceren.
2. Leer observeren
Ik laat in mijn lezingen en workshops altijd fragmenten zien van iconische interviews, zoals Oprah Winfrey die in haar show oud-wielrenner Lance Armstrong interviewt. Ik vraag daarna welke non-verbale signalen er te zien zijn. Vaak volgen er antwoorden als: hij was niet op zijn gemak of ik geloof zijn verhaal niet. Als ik doorvraag op basis van welk specifiek non-verbaal signaal van Armstrong iemand deze conclusie trekt, blijkt dat lastig te beantwoorden.
Mensen denken en praten regelmatig in termen van conclusies in plaats van zich eerst af te vragen wat ze écht zien. Natuurlijk is dat de makkelijke weg, maar ik raad het je niet aan. Om wel een zakelijk voordeel bij het lezen van non-verbale communicatie in je gesprekken te bereiken, is het essentieel om goed te leren observeren. Daarvoor moet je deze twee stappen doorlopen:
- Wat zie je letterlijk? Omschrijf de beweging in het lichaam of het gezicht, of het gebruik van de stem, kortom het non-verbale signaal dat je ziet of hoort. Ik omschrijf dit ook wel als de kale feiten benoemen. Dit is je observatie.
- Vervolgens vraag je je af – dus voor alle duidelijkheid pas ná de observatie – wat die kale feiten betekenen. Dit is je interpretatie.
Als je stap 1 overslaat, interpreteer je zonder te observeren. Je loopt dan het gevaar dat je signalen over het hoofd ziet of te snel een conclusie trekt. Dat staat het accuraat lezen van non-verbale signalen in de weg. Benoem dus altijd eerst het non-verbale signaal dat je ziet. De interpretatie is stap 2 en dat is het sluitstuk bij het observeren van non-verbale communicatie.
Om te leren observeren moet je twee stappen doorlopen.
3. Kijk binnen de context, incidentele signalen
Laten we de interpretatie van non-verbale signalen (stap 2) verder onder de loep nemen. Deze interpretatie moet namelijk wel plaatsvinden binnen de context van dat moment. Stel dat je gesprekspartner aan tafel zit en de zon schijnt recht in zijn ogen. Wees dan niet verrast dat hij met zijn ogen knijpt. De oorzaak is helder en je hoeft dit non-verbale signaal niet verder te analyseren. Sterker nog, zorg dat iemand uit de zon komt te zitten. Pas dan kun je verdergaan met observeren in het gesprek.
Een ander voorbeeld is een collega die al bellend een workshop binnenvalt die jij bijwoont. Hij heeft nog helemaal niet in de gaten dat de workshop al is begonnen. Sterker nog, hij maakt luidkeels grappen en verstoort de workshop. De trainer reageert misschien verrast of zelfs geïrriteerd en toont dit ook in zijn gezicht. Deze gezichtsuitdrukking, het non-verbale signaal, is duidelijk gekoppeld aan de context, namelijk het onverwachte en luidruchtige binnenkomen van een deelnemer. Alleen als je de context
kent, kun je dus het non-verbale signaal van de trainer begrijpen.
Ook een derde voorbeeld laat zien dat context belangrijk is. Ik zag recent iemand zijn gezicht in zijn handen verbergen. Wat betekent dit? Er zijn meerdere duidingen mogelijk. Gaat het niet goed met diegene? Of denkt deze persoon: ik zou het moeten weten, maar hoe heet die ander ook alweer? Je hebt de context nodig om dit non-verbale signaal te duiden.
Signalen gebonden aan de context noem ik incidentele signalen. De specifieke context veroorzaakt een incidenteel non-verbaal signaal. Vraag jezelf altijd af onder welke omstandigheden je non-verbale signalen bij de ander ziet. Als je de omstandigheden kent, kun je een aantal interpretaties meteen naar de prullenmand verwijzen.
Hoe beter je de context kent, hoe beter je non-verbale signalen kunt begrijpen.
4. Hoe meer signalen, hoe beter
In het strafrecht geldt het uitgangspunt: één getuige is géén getuige. Er is sprake van een bewijsminimum om een verdachte van een strafbaar feit te veroordelen en dat is maar goed ook. Dit basisprincipe kun je ook toepassen bij het lezen van non-verbale signalen. Dit betekent dat als je één non-verbaal signaal in een gesprek ziet, je nog voorzichtig moet zijn met je interpretatie. Je hebt vaak meerdere non-verbale signalen nodig om een echt overtuigende conclusie te trekken.
Onder meerdere non-verbale signalen versta ik twee dingen: verschillende non-verbale signalen die elkaar opvolgen óf steeds een herhaling van hetzelfde signaal. Hoe meer non-verbale signalen je ziet, hoe sterker de conclusie is die je kunt trekken. Je kunt met meer zekerheid de betekenis achterhalen.
5. Ken het non-verbale standaardgedrag
Iedereen heeft herhalende signalen in zijn non-verbale communicatie. Deze herhalingen vormen iemands standaard non-verbale gedrag. Ook op dit gebied zijn we gewoontedieren. Een voorbeeld kan dat verduidelijken. Stel, je ziet een collega dag in, dag uit op kantoor aan zijn trouwring draaien. Dit signaal is een onderdeel van zijn standaard non-verbale gedrag. Als je hem tijdens een gespannen teamoverleg opnieuw aan zijn trouwring ziet draaien, dan levert dat signaal jou geen extra of belangrijke informatie op. Hij doet dit immers altijd.
Het is van belang het standaard non-verbaal gedrag vast te stellen, anders kun je niet een wijziging daarin constateren. Deze collega draait weliswaar altijd aan zijn trouwring, maar hij draait nooit op zijn stoel. Opeens zie je dat wel gebeuren. Ga op dat moment na wat er in het gesprek gebeurt. Over welk onderwerp gaat het? Wie is er aan het woord en wat wordt er gezegd? Alles draait om de connectie tussen de wijziging in het standaard non-verbale gedrag en wat er in het gesprek wordt besproken.
Alleen door vragen te stellen, kun je erachter komen wat je collega triggert om zijn standaardgedrag te doorbreken. Stel daarbij vragen op een zo open mogelijke manier als: Hoe kijk jij terug op het overleg? Wat vind jij van wat er net gezegd is? Aan de hand van de antwoorden kun je verder vragen stellen. Let wel, de wijziging in het standaardgedrag is er meestal niet voor niets en het vormt voor jou een middel om meer informatie boven tafel te krijgen over wat er bij jouw gesprekspartner speelt.
Hoe kun je iemands standaardgedrag vaststellen? Bij een collega die je elke dag ziet, heb je alle gelegenheid om dit in de loop van de tijd te zien, maar als je iemand net ontmoet, is dat moeilijker. Toch is er een manier om het standaardgedrag zo goed mogelijk vast te stellen. Hoe? Praat in het begin van het kennismakingsgesprek over koetjes en kalfjes. Stel vragen als: Hoe was de reis hiernaartoe? Heb je trek in een kop koffie? Ga op dat moment al observeren. Want bij deze onbeduidende onderwerpen, waarover niks bijzonders te melden valt, laat iemand zeer waarschijnlijk zijn standaard non-verbale communicatie al zien.
Tot slot
De genoemde vijf uitgangspunten zijn belangrijk als je non-verbale communicatie wilt leren lezen. Het is van groot belang ze consequent toe te passen bij je observaties. Alleen dan wordt het gesprek zonder woorden dat zich voor je ogen afspeelt een belangrijke informatiebron voor jou. Ik beloof je: saai is het nooit.
‘Iedereen spreekt lichaamstaal.’ – Marc Salem, mentalist en spreker over non-verbale communicatie
Door: Daniëlle Regnerij
Bron: Zo werkt non-verbale communicatie – Anders kijken, meer zien
