Loskomen van tradities

Mijn vader hield van de vijver die hij eigenhandig had aangelegd in de tuin. Diezelfde papa van mij hield niet van kunstkerstbomen. Toen hij stierf in 1996 stond mijn moeder er plots alleen voor. En zo kwam mijn moeder, over de dood heen, in een loyaliteitsconflict met hem. Want zij vond die vijver maar lastig te onderhouden en een echte kerstboom niet praktisch.

Een aantal jaren hield zij keurig de vijver bij – winterklaar, zomerklaar – maar eigenlijk wilde zij af van deze vijver. Ze had er genoeg van om steeds maar weer het blad wat in de vijver viel eruit te vissen. En met de komst van kleinkinderen ontstond het nieuwe gevaar dat deze kleinkinderen het blad van de boom achterna zouden gaan. De fijne vijver was de fijne vijver niet meer. Ook kocht zij nog een aantal jaren na mijn vaders dood een echte kerstboom in december, maar het gesleep ermee ging haar steeds meer tegenstaan. Mijn broer en ik hielpen haar een paar keer, maar ze wilde niet structureel afhankelijk van ons zijn. Een boom met kluit was voor haar te zwaar om te tillen en ze begon zich in de loop van elke kersttijd steeds weer en steeds vaker te irriteren aan de vele naalden in huis. Tradities helpen om onze plek in de wereld te bestendigen. De herhaling en rituelen zorgen voor gewoonte, routines en zekerheden. Maar het is ook goed om regelmatig te blijven herijken waarom elke traditie eigenlijk bestaat. Waar Pinksteren ook alweer voor staat. En of twee dagen vrij zijn nog wel passend is bij die oude en collectief vergeten traditie. Of het nog steeds zinnig is om te doen wat we altijd deden. Of we met de traditie nog altijd wel krijgen wat we voorheen altijd kregen. Of het nu gaat om het Sinterklaasfeest te vieren met zwarte Pieten, vuurwerk afsteken, een principe als “woensdag gehaktdag” of de vliegvakantie in de zomer …

Loslaten

Soms is het goed om tradities los te laten. Die beweging is niet per se bedreigend. Die beweging is soms ook gewoon nodig. Loskomen van tradities maakt het mogelijk dat het bewustzijn individueel en collectief kan groeien. Wat gebeurt er als ik het jachtgeweer vervang door een fototoestel? Het groeien van het bewustzijn maakt het op zijn beurt weer mogelijk om verder los te komen van sommige tradities en andere tradities hernieuwd en herwaarderend vooral in ere te houden. Valentijnsdag is populairder dan ooit, zo laat de feestdagenmonitor van Motivaction ons weten. Maar de traditie van barbecueën in de zomer met veel vlees op de grill komt ineens op spanning te staan met de notie dat ieder wezen recht heeft op een goed leven. Hoezo zou de traditie van barbecueën minder gezellig zijn met cantharellen of portobello’s gevuld met roomkaas, walnoten en honing? Ook al vond mijn vader, en zijn vader en zijn vader, het eten van vlees een recht, een gewoonte, een traditie. Niet alleen bij de barbecue, maar eigenlijk bij elke avondmaaltijd die hij nuttigde in zijn leven. Zo wordt het nog spannender en persoonlijker om een traditie actief te veranderen binnen een mensenleven. Ik kom in een innerlijk loyaliteitsconflict terecht, zodra ik zie hoe ikzelf jarenlang vlees eten als recht, als gewoonte, als traditie heb beleefd. Of hoe vanzelfsprekend ik het vond om te vliegen naar zonnige oorden of om bijvoorbeeld van Zwarte Piet te genieten en hem zelfs te spelen, inclusief gouden oorringen, overdreven accent en dik-geschminkte rode lippen.

Alternatieve invulling van traditie

Via de dichter Ingmar Heytze kwam ik een alternatieve definitie van traditie tegen. “Tradition is: Peer pressure from dead people”. En een deel van die peer pressure, van die druk, bevindt zich aan de binnenkant van je hart, je geest, je ziel. Die druk is in je overtuigingen verklonken. In het ergste geval hang ik aan een traditie mijn beeld van gezelligheid vast, of ontleen ik er een deel van mijn identiteit aan. En als daar vervolgens de klad in komt, de traditie begint te schuiven of zelfs een illusie blijkt te zijn, stuit ik op weerstand. Innerlijke weerstand en uiterlijke weerstand. Wordt mijn eigen afweging om wel of geen vuurwerk te kopen, het vraagstuk hoe hoog het vreugdevuur op het strand bij Scheveningen mag worden of de vraag hoeveel boerenbedrijven nu goed zijn voor Nederland niet innerlijk beslecht, dan wordt deze spanning al snel verlegd naar de wijkagent, de gemeente, de overheid tot en met de Hoge Raad. Een vuurwerkvrije zone, boeren aan banden gelegd. Voor sommige mensen worden tradities te snel afgebroken: zij voelen dat ze een trap van dertien treden in één keer moeten overbruggen. Een trap zonder treden ertussen vormt een drempel en verwordt zelfs tot barricade. Wie tegen zo’n muur loopt en stapstenen tekort komt, wil zijn autonomie terug, gaat zich vastklampen aan het verleden en beroept zich woedend op tradities. Leve de kunstkerstboom van duurzaam materiaal als nieuwe, vaste prik. Leve de dichtgegooide vijver in de tuin van mijn moeder, waar de kleinkinderen nu al jaren onbezorgd kunnen spelen. Laten we nieuwe tradities starten met bruingebrande portobello’s, ongeschminkte gezichten en fietsvakanties in eigen land. En de boeren gun ik een paar extra traptreden én tegelijkertijd een blik vooruit. Want wie zijn kop in het zand steekt, maakt zelfs van zand een stikstof. Door: Guido van de Wiel Guido van de Wiel (Wheel Productions) is organisatiepsycholoog, ghostwriter en verbonden aan onder andere Verdraaide organisaties en de Veranderbrigade. Hij schreef boeken zoals Durf het verschil te maken, Organiseren met toekomst en Innoveerkracht. Executive coach bij meerdere business schools. www.wheelproductions.nl