Omdat het kan. Fiscalisten hebben deze drie woordjes de afgelopen maanden vaak uitgesproken. Meestal werden ze vergezeld van een vragende blik en opgetrokken wenkbrauwen: tsja, ik kan daar ook niet zoveel aan doen. Het mag, het kan, dus doen we het. Want als wij het niet doen, dan doet de concurrentie het. We moeten wel.
Een tijdje terug zat ik in een discussie met fiscalisten. Het ging over ethiek, integriteit, moraliteit. De ‘andere kant van de tafel’ stelde dat ‘het goede doen’ in hoge mate wordt bepaald door wat een samenleving ‘fair’ vindt. Dertig jaar geleden wist vrijwel niemand dat op grote schaal belasting werd ontweken, tien jaar geleden was het een beetje stoer als je vertelde dat je een slimme constructie had bedacht om minder belasting te hoeven betalen. Nu vinden we zulk gedrag onbegrijpelijk en immoreel. Persoonlijk, als mens, begrepen de fiscalisten wel dat ‘de andere kant’ onder woorden probeerde te brengen dat omstandigheden bepalen wat integer gedrag is. Maar ze haalden ook hun schouders op: als professionals kunnen we daar niet zoveel mee. Voor ons is er maar een moraliteit: de wet. En we houden ons natuurlijk aan de wet, dus als het kan … Ze onderkenden vervolgens wel dat ze er als gevolg van de Panamapaper-onthullingen niet meer aan ontkomen om voortaan ook de prijs van negatieve publiciteit aan hun belastingplichtigen voor te houden. Deze route mag, kan en het levert u 100 op, maar als het bekend wordt (en de groeiende transparantie zorgt ervoor dat juist in deze wereld steeds meer tegels worden gelicht) dan kan het je 200 kosten. Leve de onthullende onderzoekende journalistiek! Zulke rekensommen zullen ongetwijfeld helpen. Maar ze zorgen niet voor intrinsiek gemotiveerd goed gedrag. Het heeft iets armoedigs, zo’n rekensom. Wie heeft de moed, wie durft te zeggen: de samenleving vindt het niet fair, wij maken onderdeel uit van die samenleving, dus werken we er niet meer aan mee. Het is gewoon te makkelijk om ‘het systeem-zo-is-het-nou-eenmaal’ de schuld te geven van jouw afkeuringswaardige ‘professionele’ gedrag. Wie durft daarom nog een stap verder te gaan en het gat tussen die persoonlijke integriteit en de professionele integriteit te dichten? Wie dat durft, helpt de wereld, en zichzelf, echt vooruit.
Prof. drs. Jeroen Smit (auteur van o.a. ‘De Prooi’ en ‘Het Drama Ahold’) is bedrijfseconoom en hoogleraar Journalistiek aan de Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen, www.jeroensmit.net
- Jeroen Smit is ook initiator van de Integriteitsdag over leiding en verleiding.
