Wie kent ‘m nog niet? De risicomanager, risk officer of risico-adviseur? De man of vrouw die ‘van de risico’s is’, het (laten) uitvoeren van risicomanagement als kerntaak heeft en daar het leeuwendeel van de tijd aan besteed? Voor al diegenen die deze goedbedoelde functie op een conventionele wijze invullen heb ik niet zo goed nieuws. Ik kondig hierbij namelijk het einde van de risicomanager aan. Als functie wel te verstaan. Het goede nieuws is dat ik een alternatief heb: de aloude risicomanager kan namelijk herrijzen als risicoleider. Een waarschuwing vooraf: wat nu komt zal niet iedere risicomanager waarderen. Voel je je aangesproken? Dan is dat juist een signaal om verder te lezen.
Onzekerheid: de enige nieuwe zekerheid
Onzekerheid als enige nieuwe zekerheid voor organisaties? Is dit niet een tikkeltje overdreven? Ik dacht het niet. Kijk maar eens goed om je heen. Dan zie je allerlei razendsnelle technologische ontwikkelingen als digitalisering, robotisering, the internet of things en big data. Dit gebeurt allemaal in een veranderende sociaal-maatschappelijke context als gevolg van bijvoorbeeld klimaatverandering, migratie en onverwachte geopolitieke ontwikkelingen. Deze wereld wordt wel samengevat als de VUCA-wereld: een organisatieomgeving met veel Volatiliteit in de vorm van onvoorspelbare beweeglijkheid, volop Uncertainty of onzekerheid, Complexiteit door talloze factoren die elkaar wederzijdse beïnvloeden en niet te vergeten de nodige Ambiguïteit of dubbelzinnigheid. Denk bij dit laatste aan de rol van de sociale media, waarbij het onderscheid tussen nepnieuws en feitelijk nieuws vervaagt. Dit leidt tot zogenoemde wilde maatschappelijke vraagstukken, met risico’s én kansen, waar we binnen en buiten organisaties (deel)oplossingen voor moeten zien te vinden. Meestal is er overigens niet één beste oplossing voor zulke opgaven, als er al een oplossing is. Leuk of niet, onzekerheid is de komende tijd onze enige nieuwe zekerheid. We kunnen er maar beter rekening mee houden.
Risicomanager: het begin van het einde
Wat betekent onzekerheid als enige nieuwe zekerheid voor functie van conventionele risicomanager en het bijbehorende conventionele risicomanagement? Niet veel goeds. Met het woord ‘conventioneel’ bedoel ik iets doen volgens de gewoonte, wat door vaste patronen of schema’s is bepaald. Conventioneel geeft een traditionele manier van werken aan, die door de jaren heen zo is gegroeid. Onder conventioneel risicomanagement versta ik dan ook de gebruikelijke, veelal instrumentele risicobenadering. Hierbij ligt de nadruk op het objectiveren, kwantificeren en beheersen van risico’s. Vaak is risico gedefinieerd als ‘kans maal gevolg’ en ontbreekt de relatie tussen risico’s en doelen, evenals het beschouwen van de positieve effecten van onzekerheid: kansen in de betekenis van mogelijkheden of opportunities.
Dan nu de conventionele risicomanager. Op basis van literatuur, vele gesprekken en dito observaties in allerlei organisaties kom ik tot een aantal algemeen gangbare kenmerken van de conventionele risicomanager en de soortgelijke risicofuncties. De risicomanager: doet aan conventioneel risicomanagement, heeft risico’s als focus, objectiveert, kwantificeert en beheerst risico’s en benut daarvoor modellen. Deze functies zijn staffuncties, waarbij de nadruk ligt op de beheersing van risico’s. Hoewel er ongetwijfeld aanvullende kenmerken zijn te noemen, en de invulling ervan per sector en organisatie aanzienlijk verschilt, vormen deze kenmerken de grote gemene deler van de conventionele risicomanager.
Waarom leidt dit profiel van de conventionele risicomanager tot het begin van het einde? Omdat het op z’n best bijdraagt aan risico-oplossingen voor zogenoemde tamme vraagstukken. Dat zijn opgaven met eenduidige oorzaak-gevolgrelaties, waarvoor één optimale oplossing met brede overeenstemming is te vinden. Tamme vraagstukken komen echter alleen voor in stabiele situaties of systemen, in dito omgevingen. Die worden schaars in een VUCA-wereld.
Voor het omgaan met risico’s van (onderdelen van) wilde vraagstukken, opgaven met een zogeheten grote gedragsmatige en dynamische systeemcomplexiteit, is dit conventionele profiel volstrekt niet meer functioneel. Dit betekent dat de functie van de conventionele risicomanager, samen met alle soortgelijke risicofuncties, snel aan relevantie verliest. Op basis hiervan is dan ook de figuurlijke dood van de conventionele risicomanager aangekondigd, hoewel deze conclusie vast niet door iedereen zal worden gedeeld.
De praktijk wijst overigens uit dat lang niet iedereen met de functienaam ‘risicomanager’ of vergelijkbaar op het visitekaartje voldoet aan het geschetste profiel van de conventionele risicomanager. Dergelijke risicomanagers zitten nogal eens in een ongemakkelijke spagaat tussen de verwachtingen waaraan ze moeten voldoen, en de eigen invulling die zie aan risicomanagement zouden willen geven.
Risicoleider: een nieuw begin
Tot slot het goede nieuws: het aangekondigde einde van de functie van conventionele risicomanager uitdrukkelijk niet geldt voor de persoon van risicomanager. Die kan met een ander profiel en een andere risicobenadering, evenals alle niet-risicomanagers, namelijk zeer waardevol worden in vrijwel elk type hedendaagse organisatie. Namelijk als aanjager én rolmodel voor risicoleiderschap, als risicoleider.
In tegenstelling tot een conventionele risicomanager werkt een risicoleider risicogestuurd. Hij of zij heeft waardevolle doelen als focus, in de meest brede betekenis van het woord. Een risicoleider subjectiveert, kwalificeert en gaat om met risico’s, in plaats van te proberen om alle risico’s te beheersen of uit te sluiten. Dit betekent sommige risico’s accepteren, of nemen. Een risicoleider gebruikt daarvoor de al bestaande management- en werkprocessen en is als zodanig een rolmodel. Als risicoleider draag je zo, zelf én samen met anderen, bij aan het effectief omgaan met de onzekerheden in vele complexe vraagstukken. Vraagstukken, die binnen en buiten organisaties luid en duidelijk om concrete oplossingen vragen. Bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid, (arbo)veiligheid, winstgevendheid of klantvriendelijkheid. Van conventionele risicomanager naar innovatieve risicoleider: wat een kans!
- NB: meer weten over risicoleiderschap? Ga dan naar het overzichtsartikel: Risicoleiderschap: waarom, wat en hoe?
Dr. Martin van Staveren staat voor anders omgaan met risico’s. Hij adviseert organisaties over realistisch en vernieuwend risicomanagement. Ook is hij kerndocent aan de Executive Masteropleiding Risicomanagement, Universiteit Twente. Hij is auteur van het boek Risicogestuurd werken in de praktijk en zijn nieuwste boek is Risicoleiderschap: Doelgericht omgaan met onzekerheden. Dit boek bevat twintig specifieke vaardigheden met elk vijf aandachtspunten voor het ontwikkelen van je risicoleiderschap.
