Giftig machtsmisbruik is een van de drie hoeken van de giftige driehoek. Het gaat om ronduit agressief en sterk dominerend gedrag dat doorgaans wordt gedreven door een combinatie van drie eigenschappen, de Duistere Drie (dark triad). Een combinatie van manipulatief handelen op basis van koele berekening, grootheidswaan en het impulsief nemen van risico’s (thrillseeking). De Duistere Drie hebben met elkaar gemeen dat de interactie met anderen puur door eigenbelang wordt ingegeven.
Rekening houden met de gevoelens en wensen van anderen zit er niet in. Macht is het vermogen om anderen te beïnvloeden en tot bepaald gedrag te bewegen, ook al is dat tegen hun wil. Macht op zich is een neutraal fenomeen dat in alle menselijke relaties een rol speelt. Hoewel het vaak negatieve associaties oproept, hoeft dat niet per se het geval te zijn. Dat geldt wél voor giftig machtsmisbruik. Dan hebben we het over misleiding, intimidatie, buitensluiten en tot zondebok maken van anderen. Over beledigen, geweld toepassen en ga zo maar door. Kortom, giftig machtsmisbruik is een belangrijke bron van giftig gedoe. Het gaat gepaard met dwang en onderdrukking. Mensen worden gedomineerd en gedwongen tot gehoorzaamheid en volgzaamheid. Ongehoorzaamheid en verzet worden door voortdurende onderdrukking geëlimineerd.
Giftig machtsmisbruik heeft destructieve effecten en zorgt voor de continue verspreiding van angst. Machtsmisbruikers zijn ware ‘angsthanen’: met hun extreme haantjesgedrag boezemen ze angst in. Het zijn tegelijkertijd ook ‘veiligheidsvreters’ die ervoor zorgen dat medewerkers zich onveilig voelen en in een overlevingsstand gaan.
De twee gezichten van giftig machtsmisbruik
Giftige machtsmisbruikers gedragen zich overigens lang niet altijd als dicht op de huid zittende bullebakken. Zaken die hun niet interesseren, laten ze het liefst links liggen. Daar hebben ze geen tijd voor en ze worden er liever niet bij betrokken. Ze weigeren elke verantwoordelijkheid te nemen, stellen beslissingen eindeloos uit, gaan niet in op hulpvragen of zorgen en vertikken het om hun visie op cruciale vraagstukken te geven. Kortom, ze laten woekeren wat gewied moet worden. Giftig machtsmisbruik heeft dus twee gezichten: dat van de allesbepalende en angst inboezemende micromanager en dat van passieve laissez-faireleiders die hun medewerkers maar wat laten aanmodderen. Want een leider die niet instapt waar hij dat wel zou moeten, vertoont net zo goed giftig machtsmisbruik. Het komt dus in meerdere vormen voor: van de Gordon Ramsay-achtige types tot de laissez-faireleider die medewerkers onbeschermd laat, agressie gedoogt en wegkijkt omdat hij zelf bang is voor gedoe. Dit type gedrag van een leider is eigenlijk dubbel giftig. Hij of zij bezondigt zich aan giftig machtsmisbruik én aan giftige acceptatie…
Er zijn meer giftige leiders dan je denkt
Hoe groot is het aantal giftige machtsmisbruikers in organisaties? Afgaande op klinisch onderzoek naar stoornissen als narcisme en psychopathie heeft een procent van alle mensen hieronder te lijden. Bij leiders in organisaties is dat vier keer zoveel, namelijk vier procent. Als we het begrip ‘stoornis’ enigszins oprekken – niet iedereen is een doodzieke patiënt, iemand kan ook gematigd narcistisch of psychopathisch zijn – dan heeft ongeveer tien procent van alle mensen hier last van. Zou dat aantal ook weer vier keer zo hoog blijken onder leiders in organisaties? Weinig hoopgevend, als je het ons vraagt.
Ter relativering: iedereen bezit wel enige duistere kenmerken. Gelukkig is doorgaans sprake van lichte vormen. De hoge percentages giftig gedrag onder leiders roepen ondertussen wel een belangrijke vraag op: worden leiders zo geboren of worden ze zo gemaakt door macht en een omgeving van giftige factoren?
Bij giftig gedrag spelen allerlei groepsdynamische processen een rol. Mensen willen nu eenmaal bij een groep horen. Daardoor zijn ze ook geneigd de mores en gedragingen van die groep te volgen. Bij giftig machtsmisbruik geldt dit zeker voor de zogenaamde ‘klimmers’. Zij zijn primair gericht op carrière en prestige. Ze bekleden nog geen machtspositie, maar streven daar wel naar. In een giftige omgeving zijn klimmers destructieve machtsmisbruikers in de dop. Omdat ze waardevolle ondersteuning bieden, worden ze gekoesterd door de destructieve leider aan de top. Zo ontstaat binnen een bedrijf geleidelijk aan een giftige kliek.
Beluister de podcast: Giftig gedoe op de werkplek
- Het boek Giftig gedoe op de werkplek is genomineerd voor Managementboek van het Jaar 2024 >>>
