Wat zou de zorg zijn zonder informeel leiderschap? Hoewel 18 procent van de verplegers door hun collega’s als informele leider wordt gezien, doen organisaties weinig om ze te ondersteunen. Zonder erkenning en waardering kan informeel leiderschap echter een snelle route richting een burn-out zijn.
Inhoudsopgave
Informeel leiderschap: een bijzonder verschijnsel
Informeel leiderschap is het bijzondere verschijnsel dat mensen zonder formele autoriteit initiatieven nemen waarin ze anderen meenemen. Zorginstellingen zijn er een uitstekende voedingsbodem voor. Volgens een studie onder 3.500 verplegers die in de Journal of Nursing Management werd gepubliceerd, wordt 18 procent van hen door hun collega’s als informele leider gezien.
Teamwork, schrijven de onderzoekers, is belangrijk in de zorg. In de teams werken hooggekwalificeerde professionals met verschillende achtergronden samen, vaak onder tijdsdruk. De hoeksteen van het team is vaak een verpleger die het beste weet wat de behoeften van de patiënt zijn. Hiërarchisch staan de verplegers meestal onder de artsen, maar als het om de juiste zorg gaat moeten ze het voortouw nemen. Zo komt die verpleger dus haast vanzelf in een leiderschapsrol terecht.
Blinde vlek
Zonder informele leiders zouden zorgorganisaties vermoedelijk onbestuurbaar zijn. Maar toen ik voor mijn boek over het onderwerp een flink aantal bedrijven en instellingen (waaronder zorginstellingen) benaderde, kwam ik een opmerkelijke blinde vlek tegen. Vrijwel geen enkele organisatie voert gericht beleid op het ondersteunen van informeel leiderschap. Leiderschapstrainingen zijn in de regel gericht op mensen die moeten doorgroeien naar managementposities. In de gemiddelde MBA hoor je niks over het onderwerp.
Ongetwijfeld heeft het gebrek aan aandacht te maken met het feit dat informeel leiderschap ‘zo maar’ lijkt te ontstaan. Het is intrinsiek gemotiveerd en organisaties krijgen het min of meer cadeau. Toch is het hoog tijd om het onderwerp op de agenda te zetten. Organisaties zijn eigenlijk allemaal met verplatting bezig. Autonomie wordt lager in de organisatie gelegd en managementlagen worden weggehaald. Maar hoe meer de formele hiërarchie moet wijken, hoe belangrijker het wordt dat mensen initiatief en daadkracht, kortom informeel leiderschap, tonen.
Proactieve persoonlijkheid
Wie zijn ze eigenlijk, de informele leiders? Wat zijn hun eigenschappen? Gemiddeld hebben ze meer werkervaring dan hun collega’s. Vaak manifesteren ze een ‘proactieve persoonlijkheid’, dat wil zeggen dat ze hun eigen ideeën hebben over hoe het werk het beste kan worden gedaan. Dat maakt ze overigens niet altijd de makkelijkste collega’s in de omgang. Tegelijk hebben informele leiders vaak hart voor de zaak. Volgens een Amerikaanse studie waarin teamleden naar de kwaliteiten van informele leiders werd gevraagd, beschikken ze over zelfvertrouwen, communicatievaardigheden, kennis van zaken en een positieve werkhouding.
Waar de onderzoekers het over eens zijn is dat de bijdrage van informele leiders aan organisaties positief is. Hun bijdrage ligt onder meer op het gebied van de informatiestromen. De hoeveelheid informatie waarmee teams moeten werken neemt elk jaar toe en de informele leiders spelen een rol in de coördinatie ervan. Informele leiders motiveren hun teamgenoten, stelt de Amerikaanse onderzoeker Marcia Smart. Ze weten wat er speelt in het team en kunnen als rolmodel functioneren. Daarmee zijn ze vaak een verbindende factor tussen formele leidinggevenden en hun team.
Burn-out
Recent verscheen een verontrustende studie van de University at Buffalo School of Management, waaruit blijkt dat hoewel informele leiders zich door hun collega’s gewaardeerd voelen, ze vanwege het overwerk dat ze doen toch hun motivatie kunnen kwijtraken. De bepalende factor daarbij is in hoeverre ze zich door hun organisatie gesteund voelen. Is er weinig steun, dan neemt de kans op uitputting snel toe. In dat geval is informeel leiderschap een verkorte route richting een burn-out.
Medewerkers met burn-outproblemen hebben zorgorganisaties al genoeg. Daarom doen ze er goed aan hun informele leiders serieus te nemen. Bijvoorbeeld door ze te laten merken dat hun rol wordt gewaardeerd, ze met attenties te belonen en ze desgewenst coaching of vaardigheidstrainingen aan te bieden.
In de steeds complexere organisaties waarin we werken kunnen informele leiders het verschil maken. Je kunt mensen niet opdragen informeel leiderschap te tonen. Wat je wel kunt doen, is duidelijk maken dat het welkom is.
Peter van Lonkhuyzen is de auteur van ‘Informeel leiderschap, Leidinggeven zonder de baas te zijn’
- Dit artikel werd eerder gepubliceerd op Skipr
