Een ‘dicht bij (zieken)huis’-voorbeeld van VUCA-dynamiek

Het is tamelijk eenvoudig om de VUCA-verschijnselen volatiliteit, onzekerheid, complexiteit en ambiguïteit groots en abstract te maken. Toch raken ze ons allemaal, nu al, of binnenkort. Ik illustreer dit met enkele voorbeelden vanuit een sector die ons allen aangaat: de gezondheidszorg. Daarmee hebben we immers allemaal te maken: voor onszelf, of voor gezinsleden, familie of vrienden. Daarom volgt hier een verkenning van de vier VUCA-verschijnselen juist vanuit deze sector. We nemen een ziekenhuis in gedachten, ergens in het land.

Volatiliteit: inconsistent overheidsbeleid

Volatiliteit treedt op als de directie van het ziekenhuis steeds weer te maken krijgt met inconsistent overheidsbeleid en daaruit voortvloeiende wisselende compensatie van behandelingen door zorgverzekeraars. De jaarlijkse inkomsten van het ziekenhuis zijn hierdoor lastig te voorspellen, wat effecten heeft op de begroting en daardoor ook op de aankoop van innovatieve apparatuur voor nieuwe behandelmethoden en het aannamebeleid van personeel. Deze volatiliteit heeft dus gevolgen voor zowel de medewerkers van het ziekenhuis als voor de patiënten en hun naasten. Dit is niet fictief. Ik hoorde laatst bij een ggz-instelling dat sommige gemeenten de tarieven drie keer per jaar aanpassen.

Complexiteit: het begint bij het lichaam

Ook complexiteit is bepaald geen vreemde in de gezondheidszorg. Dit begint al met hét lijdend voorwerp in het ziekenhuis: ons lichaam, met al die organen, hormonen en emoties die elkaar continu beïnvloeden. Dat lichaam kan te maken krijgen met honderden aandoeningen en kwalen, waarvoor evenveel medicijnen zijn ontwikkeld, die de nodige bijwerkingen kunnen hebben. Ook de organisatie van een ziekenhuis is complex. Neem de circa 4400 diagnose-behandelcombinaties voor zorgproducten, met een heel declaratiecircus eromheen. Voor een eenvoudige sportkeuring ontving ik anderhalf jaar later de factuur. Daarbij beïnvloeden ontwikkelingen in de buitenwereld continu de binnenwereld van het ziekenhuis. Hierbij gaat het om medisch-ethische kwesties als doorgaan of stoppen met behandelen. En laten we in dit verband al die razendsnelle technologische ontwikkelingen niet vergeten. Stel, je bent hartpatiënt in het ziekenhuis van ons voorbeeld, en je hebt een paar maanden geleden een Amerikaanse pacemaker gekregen. De operatie is geslaagd en je voelt je als herboren. En dan lees je de volgende krantenkop:

Bijna half miljoen pacemakers kwetsbaar

Uit een minuscuul berichtje in de Volkskrant volgt dat dit enorme aantal pacemakers, gefabriceerd in de Verenigde Staten, niet goed is beschermd tegen aanvallen van cybercriminelen. Die aanvallen kunnen de batterij van je pacemaker laten leeglopen, of je hartslag op hol brengen. Fatale gevolgen zijn dan niet uitgesloten. ‘Je geld of je leven’ vanachter de laptop. De Amerikaanse gezondheidsautoriteit FDA adviseert de dragers van deze pacemakers om een software-update in het ziekenhuis te laten uitvoeren. Om hoeveel Nederlandse patiënten het zou gaan, was onbekend. Dat zou worden nagegaan via het Landelijk Implantaten Register. Dit is een klein én verstrekkend voorbeeld van de toegenomen connectiviteit, en daarmee complexiteit, in de wereld van de internet of things. De VUCA-wereld kan je in het hart raken.

Ambiguïteit: na de MRI-scan

In ons ziekenhuis treden dagelijks ook allerlei vormen van ambiguïteit op. Neem een MRI-scan die is uitgevoerd bij een oudere patiënt met rugklachten. Op basis van de MRI-scan komen twee artsen tot totaal verschillende behandelmethoden: intensieve fysiotherapie of een herniaoperatie. Dit is een gevolg van verschillende interpretaties van dezelfde feitelijke informatie, op basis van verschillende ervaringen en voorkeuren. De verschillende opties – opereren of niet – die ontstaan door dergelijke ambiguïteit werken niet alleen door op het type verrichtingen in het ziekenhuis, met de bijbehorende verschillende vergoedingen, maar uiteraard ook op de patiënten. Een operatie met een meerdaagse ziekenhuisopname of een paar behandelingen bij de fysiotherapeut, dat maakt nogal een verschil. Deze praktijkvoorbeelden van volatiliteit, ambiguïteit en complexiteit uit de gezondheidszorg hebben minstens één ding gemeen: ze dragen allemaal bij aan uncertainty of onzekerheid. Immers, het is niet met honderd procent zekerheid te voorspellen wat er de komende jaren gebeurt met de ziekenhuisfinanciering, hoe de nazorg van een hartpatiënt met een pacemaker eruit gaat zien en welke van beide behandelmethoden op basis van de MRI-scan optimaal is. Behalve de patiënten en hun naasten hebben artsen en verpleegkundigen, stafmedewerkers van bijvoorbeeld Kwaliteit en Veiligheid en managers van afdelingen allemaal op de een of andere manier met deze onzekerheden te maken. Bron: Risicoleiderschap Door: Martin van Staveren

Martin van Staveren staat voor anders omgaan met risico’s. Hij adviseert organisaties over realistisch en vernieuwend risicomanagement. Ook is hij kerndocent aan de Executive Masteropleiding Risicomanagement en Public management, Universiteit Twente. Hij is auteur van het boek Risicogestuurd werken in de praktijk en zijn nieuwste boek is Risicoleiderschap: Doelgericht omgaan met onzekerheden.