De voorzitter van het overleg beweegt onrustig heen en weer op haar stoel. Ze kijkt op haar horloge, op haar telefoon en nog een keer op haar horloge. Ze fronst haar wenkbrauwen en zegt dan ietwat geïrriteerd: “Dit mondt uit in een semantische discussie. Laten we doorgaan met het volgende punt op de agenda”. Vanuit het zaaltje wordt instemmend geknikt. Er klinken zachte zuchtjes van opluchting, er wordt gerommeld in de papieren, de powerpoint wordt weer opgestart en het half uur dat volgt wordt effectief en praktisch besteed aan het nemen van besluiten en het verdelen van taken.
De semantische discussie zinloos?
De semantische discussie. Voor velen is dit een discussie in de categorie ‘zinloos en een verspilling van tijd’. Een discussie die vaak te lang doorgaat, oninteressant is en niet veel toegevoegde waarde heeft. Iets waar we niet al te veel tijd en aandacht aan moeten besteden dus. En toch besteed ik er nu tijd en aandacht aan door er over te schrijven.
Maar als de discussie op zichzelf al oninteressant en waardeloos is, wat is dan het nut van schrijven óver dit fenomeen? Nou, ik hou (en ik veronderstel als minderheid, maar er zijn ongetwijfeld meer mensen zoals ik) dus wél van semantische discussies. Althans, ik houd van semantiek. Eventueel van een discussie, maar dan van de discussie zoals die bedoeld is: als gedachtewisseling. Jij deelt jouw gedachten, ik luister en ik stel vragen. Ik deel vervolgens mijn gedachten, jij luistert en stelt vragen. De discussie die we nu vaak voeren en overal zien is: jij zendt, ik praat door jou heen. Jij gaat harder en meer (van hetzelfde) zenden en ik praat er nog steeds doorheen. De uitwisseling van gedachten is vervallen tot een eenzijdige uitstorting van meningen en oordelen. En de aspecten luisteren en vragenstellen zijn op miraculeuze wijze verdwenen.
Betekenisleer
Terug naar de semantiek. Semantiek wordt ook wel betekenisleer genoemd. Het gaat om de betekenis die een woord of een zin heeft. De feitelijke betekenis, en ik meen daaraan toe te mogen voegen, ook en misschien wel juist, de persoonlijke betekenis. Mijn fascinatie voor het gebruik en de betekenis van woorden kreeg een impuls toen ik een training volgde bij de FBI. De training had de naam: “Interviewing, interrogation and Statement Analysis”. Hoewel de hele opleiding leerzaam en interessant was, stak het onderdeel Statement Analysis er met kop en schouders bovenuit. Statement Analysis wordt in Amerika toegepast als een vorm van verbale leugendetectie. Aan het woordgebruik van degene die de verklaring aflegt, zou je kunnen afleiden of iemand al dan niet leugenachtig is. Dit is geen erkende vorm in Nederland en dat is in mijn optiek ook terecht. Het doel van Statement Analysis zoals ik het heb gebruikt, ging niet om het aantonen van leugenachtigheid, maar om nauwkeurig onderzoeken wat er gezegd werd zodat er beter gewerkt kon worden met de informatie die aangereikt werd.
Wat de vorm mij vooral leerde is om goed naar het taalgebruik te kijken en te luisteren om hier vervolgens betere, andere en meer vragen over te kunnen stellen. Het taalgebruik en ook het weglaten van woorden ‘verraadt’ namelijk een heleboel. Het discours dat iemand gebruikt, laat zien wat hij of zij belangrijk vindt en waar hij of zijn aandacht voor heeft. Het discours dat een organisatie gebruikt, laat zien wat belangrijk is in die organisatie. Waar de aandacht naar toe gaat. Woorden en taal vertellen daarmee zoveel meer dan alleen dat wat gesproken of geschreven is.
Betekenis geven aan taal
Als we daar nieuwsgierig naar zijn, kunnen aan die woorden en kan aan die taal ook echt betekenis gegeven worden. En dat betekenis geven kan dan weer heel mooi ontstaan in gesprek. Wat betekent ‘ruimte’, ‘beweging’, ‘talentontwikkeling’ of ‘leiderschap’ voor mij, voor jou en voor onze organisatie? Denken we daar hetzelfde over of juist niet? En wat betekent dat dan weer? Het voeren van een semantische discussie in de pure zin van het woord zie ik daarmee niet alleen als wenselijk maar zelfs als noodzakelijk als je daadwerkelijk aan de slag wilt met multi-interpretabele begrippen als ruimte en leiderschap.
“Dat worden lange overleggen”, hoor ik je al denken. Dat hoeft niet. Lang niet altijd is een semantische discussie nodig of wenselijk. Maar als deze plaatsvindt en jijzelf of iemand anders zegt: “Dit mondt uit in een semantische discussie”, stop dan niet meteen maar sta even stil. De discussie is niet voor niets ontstaan dus blijkbaar zit er een behoefte onder om het er over te hebben. Sta even stil en stel de vraag: willen we deze discussie voeren? En willen we dat nu en in dit gezelschap? Zo niet, ga dan vooral door. Met het volgende agendapunt, wel te verstaan.
Discussieer zoals het bedoeld is
Zo wel, ga vooral door met het gesprek en discussieer dan zoals een discussie bedoeld is. Luister en stel vragen, wissel gedachten uit. Ik denk dat dan interessante en waardevolle gesprekken ontstaan die helpen in het werk omdat ze voor meer begrip en verbinding zorgen.
Hmm… begrip en verbinding… interessante woorden. Zou je daar niet zomaar een semantische discussie over kunnen voeren?!
Door: Elleke van Gelder
Drs. Elleke van Gelder houdt zich bezig met Sociale Innovatie binnen de Politie Eenheid Oost Nederland. Ze adviseert, ontwikkelt concepten, schrijft blogs en spreekt over uiteenlopende thema’s. De kern van haar werkzaamheden is om andere en nieuwe perspectieven aan te bieden en in werking te brengen.
