De SOM-visie (Strategisch Omgevings Management visie) dient begrijpelijk te zijn en houvast te bieden in de complexiteit van alledag. Om dat te bereiken en koersvast te blijven, dien je de visie te vertalen naar:
- Spelregels over houding en gedrag die het goede gesprek tussen de partijen mogelijk maakt. Denk aan oprechte interesse in wat de ander echt belangrijk vindt. Niet praten in oppervlakkige standpunten, maar willen weten en begrijpen wat voor de ander telt en waarom. Niet schermen met ‘fake facts’, maar het samen eens worden over de echte feiten. Niet op de man spelen, maar de inhoud centraal stellen.
- Procesontwerp, om tijd en ruimte te maken voor het boven tafel krijgen van de belangen en hier op een creatieve manier invulling aan kunnen geven. En voor het vormgeven van een onderhandeling: een zorgvuldig stappenproces waarin geven en nemen tussen twee of meer partijen leidt tot een oplossing die goed is voor alle betrokken partijen.
De SOM-visie
De SOM-visie op de aanpak van omgevingsopgaven en het ontwikkelen van een gegunde toekomst is in het Handboek Strategisch Omgevings Management als volgt omschreven:
Voor de organisatie
Om de gewenste positionering in de omgeving en samenleving én een gegunde toekomst te kunnen realiseren, moet de hele organisatie bouwen aan het onderlinge vertrouwen met de stakeholders: SOM als organisatiecompetentie!
Voor een project, traject of programma
Het op een contextonafhankelijke en herhaalbare wijze, vanuit een oprechte interesse in de belangen van partijen in een consensusgericht proces zoeken naar een oplossing die door alle betrokkenen gedragen én als winst beoordeeld wordt en het onderlinge vertrouwen versterkt.
De elementen van de SOM-visie
In die visie hebben belangen en vertrouwen een prominente plek. Bij het verdiepen en operationaliseren van die visie naar handelingsperspectief voor de omgevingsprofessional wordt duidelijk dat nog twee elementen aandacht vragen in de SOM-visie: omgaan met macht & invloed en spanning. Deze vier noodzakelijke onderdelen van een SOM-visie hebben impact op elkaar. Een analyse van deze elementen is dan ook belangrijk om tot een SOM-strategie te kunnen komen. Er is ook nog een vijfde element, maar dat is van een andere orde: de complexiteit van de opgave en de aanpak van die opgave: hoe ga je met die complexiteit om?
Belangen en vertrouwen
Ervaring heeft me geleerd hoe belangrijk vertrouwen en het bouwen aan vertrouwen voor SOM-trajecten is. Bij de uitwerking van de visie zijn belangen en vertrouwen van een andere orde dan macht en spanning. Beide zijn min of meer een gegeven. Als dit de opgave is, dan spelen deze belangen. Het onderlinge vertrouwen tussen partijen is wat het op dat moment is. Uit de SOManalyse zal blijken welke belangen spelen en hoe je het onderlinge vertrouwen kunt duiden. De dialoog over belangen gaat makkelijker als er veel onderling vertrouwen is en wordt lastiger als er sprake is van wantrouwen.
Macht en invloed en spanning
Het gebruik van macht en invloed speelt een belangrijke rol bij het komen tot een oplossing voor de opgave die recht doet aan de belangen. Hoe die macht en invloed dan gebruikt worden, is afhankelijk van het (onderlinge) vertrouwen. Daarmee is macht van een andere orde dan belangen en vertrouwen. Als het onderlinge vertrouwen groot is, zal er genuanceerder met macht worden omgegaan dan wanneer er sprake is van wantrouwen.
Daar waar belangen, vertrouwen en macht en invloed bij elkaar komen, ontstaat bijna automatisch spanning. Spanning kan nuttig zijn in het omgevingsgericht werken, maar kan ook desastreus zijn voor de samenwerking, het onderlinge vertrouwen en bijvoorbeeld de creativiteit die nodig is om tot oplossingen te komen. Spanning is afhankelijk van de andere drie factoren. Het is belangrijk om spanning mee te nemen in de SOM-analyse, de SOM-strategie en het SOM-proces. Al deze onderwerpen worden in de mutual gains-literatuur wel genoemd, maar zelden integraal uitgewerkt tot een handelingsperspectief voor de omgevingsprofessional.
Complexiteit
Door deze manier van kijken wordt de SOM-analyse, SOM-strategie en daarmee de aanpak complexer. Niet raar, aangezien ook de opgaven taaier en complexer worden. Als aan de voorkant meer issues moeten worden meegenomen om voldoende oplossend vermogen in de opgave te krijgen, en er als gevolg daarvan meer stakeholders met belangen meedoen aan de opgave, neemt de complexiteit van de opgave toe. Het analyseren en voorspellen van het gedrag van een afzonderlijke stakeholder of homogene groep stakeholders wordt eveneens ingewikkelder. Ook daarvoor is het nodig al deze elementen te analyseren. Dat rechtvaardigt de keuze voor een aanpak die met die complexiteit kan omgaan.
SOM kan deze complexiteit goed aan, zowel op het niveau van een vraagstuk als op het niveau van een stakeholder.
Beluister de Boom Management Podcast over Strategisch Omgevings Management
Bron: Handboek Strategisch OmgevingsManagement
Door: Marc Wesselink
