In je rol als manager is het verleidelijk om problemen op te lossen. Het biedt snelle resultaten, en je team is tevreden – voor even. Maar waarom komen dezelfde kwesties dan keer op keer terug? Omdat het denken van je team niet onder de loep is genomen. Patronen zijn niet doorbroken. Blijf de boel niet oplossen, maar maak het jezelf én je collega’s goedbedoeld moeilijk. Daag de shitterige eerste versie (SEV)[1] van hun denken uit, en kom tot heldere inzichten en bezielde besluiten.
Ga voor ‘leren’ en niet voor ‘weten’
Oké, als leider ben je geen wetenschapper. En dat hoeft ook niet. Maar je kunt veel van wetenschappers leren als het gaat over hun denkwijze. Uit onderzoek blijkt dat startups die getraind zijn in de wetenschappelijke houding “Ik zou het fout kunnen hebben. Laten we dat eens onderzoeken!” hun omzet sneller zagen stijgen en meer klanten aantrokken dan teams die vasthielden aan oude overtuigingen en eerder geleerde theorieën[2]. Deze succesvolle ondernemers durfden hun kennis te bevragen en plaatsten ‘leren’ boven ‘weten’.
Heb de moed het vanzelfsprekende te bevragen
In jouw organisatie leven – soms al decennia lang – aannames die nooit ter discussie staan. “We moeten meer communiceren om de problemen hier op te lossen.” Is dat zo? Door niet mee te gaan in deze aannames, daag je je team uit om hun eigen gedachten dieper te onderzoeken en denkpatronen te doorbreken. Als effectieve manager wil je dus ontregelende vragen stellen, wil je de SEV van je medewerkers aanscherpen. Zo blijven jullie, net als de wetenschappelijk denkende startups, lenig in denken en doen. Er komen oplossingsmogelijkheden in zicht die eerder letterlijk ondenkbaar waren.
Een organisatieprobleem is niet, maar ontstaat door de manier waarop we naar de werkelijkheid kijken. Als je dit door je door laat dringen, besef je hoeveel effectiever het is om aan jullie eigen denken te werken dan proberen je collega’s, de concurrentie of de politieke koers onder controle te houden.
“Het is logisch dat we de concurrent moeten volgen.” O ja, is dat zo?
Stel, je collega zegt tegen je: “We moeten zo snel mogelijk meer verschillende producten op de website plaatsen, anders verliezen we geld. Dat doet onze concurrent namelijk ook.” Je zou je onmiddellijk kunnen identificeren met zijn verlangen en zeggen: “Goed idee! Dat gaan we regelen.” Je kunt ook zeggen: “Waarom verliezen we geld als er minder keuze is dan bij de concurrent?” Dat was mijn reactie. Nadat deze directeur verkoop in eerste instantie grote ogen opzette die leken te roepen: “Ariane, ik heb toch zeker wel verstand van strategie?”, bleek deze eerste vraag van mij een ingang tot een scherp onderzoek van zijn SEV: en die bleek behoorlijk shitterig. Hij kon aan het einde van ons gesprek zijn eigen initiële uitspraak niet meer als volledig waar beschouwen. Wel werd duidelijk dat het klakkeloos kopiëren van de concurrent in het DNA van de organisatie zat.
Verwondering als superkracht
Iedereen heeft SEV’s: over collega’s, over het koopgedrag van klanten of over hoe zogenaamde ‘blauwe’ mensen in een team van nature minder sociaal zijn dan hun ‘groene’ collega’s. SEV’s zijn gebaseerd op een beperkte hoeveelheid echte gegevens en een grote hoeveelheid gefantaseerde gegevens, die zijn samengevoegd tot een emotioneel bevredigende versie van de werkelijkheid, aldus psycholoog en leiderschapsonderzoeker Brené Brown. Niet erg betrouwbaar dus. Maar wat kun je dan doen om die SEV van jou en je medewerkers te ontmantelen? Het begint bij verwonderen.
De Duitse filosoof Arthur Schopenhauer heeft twee tips die je SEV van je gedachten omzetten in daadwerkelijk helder denken. Ten eerste: heb de moed om alles te bevragen. En ten tweede: kom het vanzelfsprekende op het spoor en kijk hoe je dit kunt problematiseren. Alleen dan ontstaan er nieuwe gedachten, alleen dan ontstaat er een opening tot verandering.
Van weten naar leren
Als je op deze manier je team begeleidt, zul je merken dat collega’s je andere vragen gaan stellen. Van: “Help me met dit probleem.” naar “Stel me een paar goede vragen, ik moet uitgedaagd worden.” Een fantastische beweging! Zo werk je in ieder contact met je team aan autonoom en helder denken: het vermogen dat de ander zijn eigen beste adviseur wordt. Dat is precies waar het om gaat, omdat je zo maximaal het potentieel van iedereen benut.
In de praktijk: drie concrete tips
Wil je direct aan de slag? Start met de volgende:
Ga niet mee in het eerste verhaal
Stel vragen als “Waar komt deze aanname vandaan?”, “Hoe zou dit niet waar kunnen zijn?” en “Waar ga jij logischerwijs vanuit als je dit zegt?” Laat je gesprekspartner het verhaal achter zijn overtuigingen blootleggen, zodat er ruimte ontstaat voor kritische reflectie.
Sla het denken niet dood met jouw antwoorden
Vervang jouw antwoorden op vraagstukken, door vragen die je team uitdagen om hun eigen denkprocessen te stimuleren. Weersta je advies-reflex, die jouw senioriteit of vakmanschap bevestigt. Maar help je team verder te denken dan jouw eigen SEV.
Beloon niet-weten
Laat je team ervaren dat niet-weten een sterke basis is. Beloon geweldige vragen en momenten van “Dat weet ik niet, laten we het eens onderzoeken.” of “Zou het kunnen dat we het bij het verkeerde eind hebben?” als moedig gedrag. De grote verschuiving die je hier stimuleert, is van ‘gelijk willen hebben’ naar ‘het goede willen doen’.
Ontregelen als superkracht
De kunst van het managen ligt in de moed om niet te begrijpen en van daaruit scherpe vragen te stellen. Alleen zo breng je je medewerkers in de positie waarin ze hun eigen beste adviseur worden.
Door: Ariane van Heijningen
Dit blog is de eerste uit een serie van vijf blogs voor Boom Management, door Ariane van Heijningen. De blogs zijn gebaseerd op haar nieuwe boek Goedbedoeld moeilijk maken – hét boek voor coaches en iedereen die het lef heeft om levensveranderende gesprekken te voeren. Van Heijningen is spreker, trainer en coach met diepgaande kennis over het menselijk denken en doen. Ze stelt rake vragen aan iedereen die durft te denken: van boardroomdilemma’s tot persoonlijke vraagstukken. Ze is oprichter van Denkplaats, bureau voor praktische filosofie en systemische interventies. www.denkplaats.nl
[1] Lamott, A. (1995). Bird by bird: Some instructions on writing and life. Anchor Books.
[2] Camuffo A. et al., ‘A Scientific Approach to Entrepreneurial Decison Making: Evidence from a Randomized Control Trial,’ Management Science 66 (2020)
