Om te kunnen voortbestaan moet een onderneming winst maken. Maar uiteindelijk is winst alleen op lange termijn geen levensvatbare strategie. Financieel rendement alleen geeft geen bestaanszekerheid. Gezonde omzet en winstcijfers vertellen maar één kant van het verhaal.
Er zijn veel factoren die de gezondheid van een onderneming bepalen. Denk bijvoorbeeld aan de ‘license to operate’. Die komt niet alleen van aandeelhouders en investeerders, maar ook vanuit de maatschappij, medewerkers en klanten. Door niet alleen op financieel rendement te sturen, maar de focus naar een breder perspectief te verleggen, kan een onderneming duurzaam succes creëren.
Doordat in de lineaire economie kosten van vervuiling niet in de kostprijzen worden doorberekend kunnen gerecyclede producten niet met nieuwe producten concurreren. Dat maakt de overgang naar een meer circulaire bedrijfsvoering moeilijker. De cfo zal aan stakeholders en financiers heel goed moeten kunnen uitleggen hoe het circulaire business model in elkaar zit en waar waarde wordt toegevoegd.
Andere kpi’s
De cfo zal in een circulaire economie moet leren om in andere kpi’s te denken. De financiële ratio’s blijven belangrijk, maar daar komen kengetallen op het gebied van human resources, duurzaamheid en rechtvaardigheid bij. Het is de taak van de cfo om in het jaarverslag duidelijk te maken hoe deze softe kpi’s worden gemeten en in investeringen worden vertaald. Bijvoorbeeld door aan te tonen dat het helpen van medewerkers met een schuldenproblematiek niet alleen deze medewerkers maar ook de onderneming vooruithelpt, omdat het ziekteverzuim afneemt en de productiviteit toeneemt.
Duurzaamheidsrapportage
Het opstellen van duurzaamheidsbeleid en het ontwikkelen van een duurzaamheidsstrategie is eenvoudiger dan het daadwerkelijk uitvoeren van dat beleid. Dat is de grootste uitdaging. Om daadwerkelijk tot het uitvoeren van duurzaamheidsbeleid te komen is het van belang dat niet-financiële duurzaamheidsindicatoren net zoveel aandacht krijgen als de financiële indicatoren en op dezelfde manier worden gewogen. Daarbij speelt de wijze van rapporteren en communiceren een belangrijke een rol. Het integreren van financiële en niet-financiële informatie leidt tot meer aandacht voor duurzaamheidskwesties. Door die informatie binnen en buiten een onderneming te delen en beter te communiceren dat een onderneming duurzame grondstoffen gebruikt kan alleen dat al bijdragen aan economische groei en de noodzakelijke ‘license to operate’.
Het draait er uiteindelijk om dat duurzaamheid echt in de systemen van een onderneming is geïntegreerd en bijna net zo wordt beoordeeld als financiële informatie. Door te sturen op praktische kpi’s neemt het gewicht van duurzaamheidsrapportage toe, waarbij de verantwoordelijkheid bij de medewerkers ligt die de acties daadwerkelijk moeten uitvoeren. Daardoor ontstaat behoefte aan frequentere rapportage, tot het moment dat duurzaamheidsrapportages gewoon meelopen met de financiële rapportage.
Businesscase
Het is niet zo dat de businesscase kan worden losgelaten. Als ook niet-financiële voordelen worden meegenomen, blijft een businesscase zinvol. In de circulaire economie krijgt de businesscase wel meer indicatoren, omdat het niet alleen over de financiële indicatoren gaat. Maar uiteindelijk moet ieder plan zich terugverdienen. Er is een rendementseis die er uit moet komen. Zelfs een voorstel dat een fantastische impact belooft, moet financierbaar zijn. Dat is ook de uitdaging.
Hoger doel, betere prestatie
Niet alleen het milieu profiteert van deze aanpak. Ondernemingen die een hoger doel, een ambitie hebben, presteren beter. Medewerkers zijn meer gedreven als er een doel is dat meer is dan alleen financieel rendement. Het werken als een ecosysteem leidt daarnaast tot minder kosten qua grondstoffen en energie, een betere reputatie, meer betrokkenheid van medewerkers, meer innovatie en het draagt bij aan de toekomstbestendigheid van een onderneming. Voor een onderneming, die uit hergebruikt textiel garen maakt, is het bijvoorbeeld relevant om te onderzoeken wat de waarde van gerecycled textiel is en hoe zich die waarde tot ‘virgin’ materiaal verhoudt en na te denken over de functionaliteit van het materiaal en hoe dat kan worden hergebruikt. Dat moet onderdeel van de strategie zijn.
Liever dan het soms belerende mantra van milieu en duurzaamheid, kan circulaire economie ook op puur economische zaken worden gestuurd. De verwachting is dat de vraag naar staal wereldwijd in 2030 tachtig procent hoger ligt dan nu. Staal wordt dus duurder en er komt minder staal beschikbaar. Neem een fabrikant van stalen speeltoestellen. Voor hem kan het zinvol zijn om speeltoestellen als een dienst aan te bieden en weer te hergebruiken als ze zijn afgeschreven. Nu worden speeltoestellen aan gemeenten verkocht en die zoeken het maar uit.
Circulair stadskantoor Venlo
In 2007 besloot de gemeente Venlo een nieuw stadskantoor volgens circulaire principes te laten bouwen. De ambitie was een gebouw als grondstoffenbank te realiseren, waar energie wordt opgewekt, water wordt gezuiverd en de luchtkwaliteit wordt verbeterd. Bij de keuze van de materialen is het uitgangspunt gehanteerd dat de kans op restwaarde van de materialen maximaal moet zijn. Dat heeft twee effecten gehad: focus op demontabel bouwen en focus op gezonde materialen.
Venlo investeerde 3,4 miljoen euro extra in een duurzaam maatregelenpakket wat een besparing van 16,9 miljoen euro over veertig jaar en een positieve cash flow na een jaar opleverde. Door in circulariteit te investeren, heeft de gemeente Venlo dus meer ruimte in de begroting gekregen en extra kwaliteit toegevoegd.
Kostenbesparing
Financieel professionals proberen bij te dragen aan een hogere ‘return on investment’. Dat gaat veel meer over kansen dan over kosten. De centrale vraag daarbij is of een investering volledig wordt benut. Het benutten van de kansen die duurzaamheid biedt, is een geleidelijk proces dat door de organisatie heen sijpelt. Dat vraagt om voorlichting van alle medewerkers.
Door circulair te denken kunnen veel kosten worden bespaard. Dat opent bij veel ondernemingen de ogen. Die insteek werkt vaak goed, omdat het direct over euro’s in plaats van om het milieu gaat, terwijl hetzelfde doel wordt bereikt: minder grondstoffen en meer hergebruik. Honderd procent recycling is daarbij een utopie. Echt alle verpakkingsmiddelen terugwinnen, is te kostbaar of kost te veel chemicaliën. Sommige verpakkingen zijn simpelweg te vervuild om er wat zinvols mee te kunnen. Dat is zowel ecologisch als economisch onwenselijk. Het doel moet zijn om verspilling te minimaliseren.
Het concept van de circulaire economie biedt een framework waarmee een onderneming een groot aantal zaken kan beïnvloeden. Het is pragmatisch en rekent af met een aantal problemen van de lineaire economie. De circulaire economie adresseert heel praktische problemen. Een onderneming krijgt bijvoorbeeld minder last van het schommelen van de prijzen van grondstoffen en materialen en verbetert de relaties binnen de waardeketen als bijvoorbeeld gerecyclede grondstoffen van een lokale leverancier worden gebruikt.
Duurzame toeleveringsketen
Uit onderzoek van de University of Liverpool uit 2018 is gebleken, dat aandacht voor duurzame samenwerking voor minder financieel risico bij ondernemingen zorgt, zeker als die ondernemingen complexe en efficiënte toeleveringsketens hebben. Door duurzaamheid in de toeleveringsketen door te voeren zijn ondernemingen op zowel de korte termijn als de lange termijn stabieler.
Daarnaast wordt de klantrelatie verbeterd doordat een onderneming aan lange-termijnrelaties bouwt, waardoor weer zijn risicoprofiel verlaagt. Dat is geen charitatieve missie, maar raakt aan de core business van een onderneming.
Economisch meest voordelige inschrijving
Bij het selecteren van grondstoffen en materialen is het belangrijk, dat circulariteit een cruciale rol speelt en dat niet alleen de prijs centraal staat. Daarom wordt geadviseerd om hierbij gebruik te maken van het concept van de economisch meest voordelige inschrijving (EMVI). Het toepassen van EMVI is een methode om een inschrijving niet alleen op de laagste prijs, maar ook op andere kwaliteiten te beoordelen. Kwaliteit is daarbij een verzamelterm voor een veelheid aan aspecten, zoals innovatief, duurzaam, sociaal, snel, goed functionerend, esthetisch, sterk, hoge capaciteit, weinig hinder en klantvriendelijkheid.
Total cost of ownership
Een oplossing kan dan nog zo circulair zijn, als het (veel) extra geld kost dan gaat het niet werken. Als naar de total cost of ownership (TCO) wordt gekeken, dan valt de businesscase in de praktijk vaak goed te maken. TCO gaat over het volledig inzichtelijk maken van alle kosten gerelateerd aan de aanschaf en het gebruik gedurende de levenscyclus van een product. Het gaat daarbij niet alleen om de aanschafprijs, maar ook om de kosten van onderhoud en beheer. Bij een duurzame of circulaire aankoop kunnen de initiële kosten hoger zijn, bijvoorbeeld omdat er ander materiaal wordt gebruikt of omdat er een ander ontwerp wordt gemaakt waar andere processen aan zijn verbonden. Dat kan echter worden gecompenseerd door lagere gebruikskosten of onderhoudskosten, bijvoorbeeld door een lager energieverbruik of een langere levensduur van een product. Door de aanschaf-, onderhouds- en afdankkosten over de gehele levenscyclus te bundelen kan een ander beeld van het concept ‘prijs’ ontstaan.
Ter illustratie van het belang van samenwerking en TCO is als voorbeeld in het kader de wijze van het tot stand komen van een nieuw stadskantoor in Venlo beschreven.
Samenwerking
Om tot circulaire successen, zoals in Venlo, te komen is samenwerking cruciaal. Een technische innovatie komt alleen in nauwe samenwerking met ketenpartners van de grond. Samenwerking vraagt om een andere manier van denken: van angst naar vertrouwen. Als zowel de opdrachtgever als de opdrachtnemer uitgaan van concurrentie, wordt een gebouw niet circulair en niet binnen budget gerealiseerd.
Een groot voordeel van dit op vertrouwen gebaseerde proces is dat faalkosten worden gereduceerd. Het project in Venlo kende weinig faalkosten en is vanwege grondig overleg in het begin en aandacht voor het creëren van vertrouwen tussen de verschillende partijen ruim binnen budget gerealiseerd.
Innovatiegeld
Ondernemingen nemen continu maatregelen om verspilling tegen te gaan, bijvoorbeeld door op energiezuinige verlichting over te gaan. Het doel daarvan is kostenefficiënter en milieubewuster te gaan werken. Door de bespaarde kosten als innovatiegeld voor de toekomst te oormerken, kan het opgespaarde geld voor moeilijker en kostbaarder maatregelen worden gebruikt. Het geld was er immers niet geweest als de besparingsmaatregel niet was doorgevoerd. Interface deed dit 20 jaar geleden al. De fabrikant van vloerbedekking heeft op afval- en materiaalkosten kunnen besparen. Dit opgespaarde geld wordt nu benut om moeilijker en kostbaarder maatregelen, zoals het afnemen van duurzaam gas, te kunnen betalen.
The Finance Academy PE
Over dit onderwerp is een uitgebreide digitale PE-cursus beschikbaar, waarin een aantal stappenplannen en veel praktijkvoorbeelden en adviezen worden aangereikt om een eerste stap te zetten of de weg naar een circulair business model verder te volgen.
Meer informatie: www.thefinanceacademy.nl
Auteur: Ron Kieft
Drs. R.M. Kieft RA is zelfstandig gevestigd onder de naam Bureau voor Administratie en Controle Kieft bv
Dit artikel is verschenen in cm: 2019
Overgenomen met toestemming van cm:
