De ervaringswereld zou je kunnen beschrijven als lokale werkplaatsen waar het werk gedaan wordt. In de ervaringswereld gaat het om het klaren van de klus. Dat doe je niet groots en meeslepend, maar slim, handig en lokaal; door middel van dagelijkse gesprekken en onderlinge afstemming. Mensen die er onderdeel van zijn, kennen de weg in die wereld en gebruiken die om hun werk te doen. Nassim Nicholas Taleb schetst in het boek Antifragiel een aantal eigenschappen van die ervaringswereld.
Streetwise
Taleb beschrijft het handelen van mensen in de ervaringswereld prachtig met het begrip ‘streetwise’ handelen: op grond van – inmiddels impliciete – kennis over de wereld snelle en intuïtieve beslissingen nemen over wat in een specifieke situatie het meest passend is. Door je oogharen kijkend naar een situatie, mogelijkheden op de hand wegend, op grond van je beperkte of uitgebreide kennis van die situatie en de context taxeer je risico’s en maak je je een voorstelling van wat je denkt dat zou kunnen werken. Het is een vorm van wijsheid die is geworteld in je eigen ervaring en die niet per se is te herleiden tot theorie of uitgebreide rationele analyse.
Knutselen
In het dagelijks leven volgen mensen meestal geen papieren procedures om te zorgen dat het werk gedaan wordt of dat er oplossingen voor problemen komen. Mensen knutselen, in die zin dat ze al uitproberend oplossingen vinden die werken. Knutselen doe je met bestaande vaardigheden en vermogens, met kennis van bestaande werkwijzen en met ervaring met het verrichten van het dagelijks werk. Het knappe van knutselen is dat het gebruikmaakt van alle kennis en ervaring die er is, zonder dat er ingewikkelde analyse en planvorming nodig is. Voor het dagelijks werk is dat belangrijk. Anders zou je steeds van alles waar je tegenaan loopt analyses moeten maken, notities moeten schrijven en erover moeten vergaderen.
Handige vuistregels
Dat uitproberen leidt tot handige vuistregels. Die vuistregels helpen om snel en buitengewoon adequaat in te spelen op wat er in je omgeving gebeurt. Vuistregels zijn het vlugge denksysteem van de organisatie. Het zijn de intuïtieve keuzeladders die als een soort algoritmes werken. Die vuistregels worden niet afgeleid van statistische modellen of theoretische kennis, maar van ervaring en intuïtie. Het is ‘praktijkwijs’ weten: op grond van wat er gebeurt, kun je met vuistregels inschattingen maken van wat je moet doen. Dit praktijkwijs weten is gebouwd op diepe kennis van de werking van de praktijk.
Doen en denken
Lokale werkplaatsen zijn niet van de denkers maar van de doeners. Het ontwerpen van een organisatie gebeurt meestal door eerst te denken en dan te doen. Het laten werken van organisaties is mogelijk, omdat we steeds afwisselend doen en denken. Heel vaak starten we met doen: ‘Geen idee of dit werkt, gewoon even uitproberen.’ Juist in het handelend proberen, met de kennis van hoe het nu werkt, kun je inschatten hoe een abstracte verandering in de praktijk uit gaat pakken.
Olifantenpaadjes
De ervaringswereld is een wereld van olifantenpaadjes: slimme doorsteekjes in de formele wereld. Olifantenpaadjes zijn de oplossing voor onlogische opdrachten of tegengestelde eisen; je kunt er dankzij zo’n paadje aan voldoen zonder dat het je routine verstoort. Sommige olifantenpaadjes zijn zo vanzelfsprekend geworden dat ze de hoofdroute geworden zijn. Het ooit aangelegde pad verdwijnt dan. Olifantenpaadjes worden niet van tevoren bedacht maar vormen zich al werkend, omdat ze efficiënter, slimmer en makkelijker zijn. Ze zorgen er vaak voor dat een obstakel dat niet weggenomen kan worden, omzeild kan worden. Op die manier kun je de formele organisatie negeren zonder die onder druk te zetten.
Zo weet bijvoorbeeld iedereen bij de binnendienst dat je je kilometervergoeding beter via Kees uit de kleine kas kunt laten halen. Aanvragen via de daarvoor bedoelde formulieren levert gedoe op en kost altijd meer tijd. Ook in groter verband zie je noodzakelijke olifantenpaadjes: artsen voelen zich gedwongen een niet-correcte DBC (Diagnose Behandel Combinatie) te gebruiken, omdat ze anders hun patiënt niet passend kunnen behandelen.
Bron: Onomkeerbaar
Door: Jaap van ’t Hek en Leike van Oss
Het boek: Onomkeerbaar
Onomkeerbaar is een boek voor managers, directeuren en bestuurders die veranderingen willen laten beklijven. Voor middenmanagers, chefs en teamleiders die de geplande veranderingen moeten coördineren. En voor adviseurs, beleidsmedewerkers en projectleiders die de transitie proberen te begeleiden van plannen naar realiteit.
