Als jij iets wilt leren van je ervaringen, moet je reflecteren. Zoals de beroemde pedagoog John Dewey zegt: ‘We leren niet van ervaringen … we leren van het reflecteren op ervaringen.’ Of zoals de filosoof Aldous Huxley zegt: ‘Ervaring is niet wat er met je gebeurt, maar wat je doet met wat er met je gebeurt.’
Mijn definitie van reflectie in het boek Ontwikkel je leiderschap is: Reflectie is het nadenken over een ervaring met als doel om ervan te leren. Hoe je reflecteert op ervaring (en dus leert van ervaring) is de laatste honderd jaar door vele psychologen beschreven, denk daarbij aan Dewey, Juch, Habermans, Bhaskar, McCarthy, Wilber, Dixon en Kolb. De ideeën van David Kolb zijn het bekendst. In vrijwel al deze leertheorieën is reflectie een van de belangrijkste ingrediënten. Niet voor niets noem ik reflectie graag een weapon of mass development. Ik heb het onderzoek van deze uitstekende psychologen wat oneerbiedig teruggebracht tot drie eenvoudige stappen die mij door de jaren heen heel erg hebben geholpen (zie figuur). Reflecteren kent drie stappen: beleven, bevragen en begrijpen. Ik loop elk van de drie stappen met je door. We beginnen met stap een. De komende weken komen ook stap twee en drie aan de beurt.Stap 1 Beleven
‘Niets is echt totdat je het ervaren hebt,’ zegt de Engelse dichter John Keats. Wil je ergens echt van leren, dan moet je het zien, horen, ruiken, proeven en voelen. Registreren. Wat zie je? Wat hoor je? Wat ruik je? Hoe voel je je? Je moet het bewust beleven. Om dit te kunnen doen moet je eerst stilstaan of stilgezet worden. En dat valt nog niet mee.Verwachtingsgaten
Als ik eerlijk ben, zijn er ontzettend veel dagen waarop mijn zintuigen eerder uit dan aan lijken te staan. Als een soort zombie werk ik mijn to-dolijst af zonder ook maar ergens erg in te hebben, laat staan ergens van te leren. Hoe zet je nu die automatische piloot uit? Een goede manier om jezelf stil te zetten is jezelf of je omgeving te betrappen op verwachtingsgaten. Verwachtingsgaten zijn situaties waarin de werkelijkheid afwijkt van wat je zou verwachten. Je komt als leidinggevende allerlei verschillende soorten verwachtingsgaten tegen. Je kunt ze herkennen aan korte zinnetjes die jijzelf (of een collega) uitspreekt of denkt.- ‘Het gaat niet goed’ Er is sprake van een resultaatgat. De verkopen blijven achter of de medewerkers zijn minder tevreden.
- ‘Het loopt niet’ Je hebt te maken met een procesgat. Iedereen was enthousiast over dit project, maar nu zetten ze allemaal hun hakken in het zand.
- ‘Het kan veel beter’ Je ziet een potentieelgat. Iedereen is blij met het nieuwe product. Jij niet. Je weet dat het zoveel beter kan.
- ‘Het gaat niet lukken’ Je hebt een resourcegat. Te weinig geld, tijd en mensen. Zo gaat het nooit lukken. Je begint je nu echt zorgen te maken.
- ‘Dit kan of weet ik niet’ Er is sprake van een competentiegat. Je had verwacht dit klusje wel even te klaren, maar nu gaat het je boven de pet.
