Beste Jaap,
‘Deze brief ga je na de verkiezingen lezen’, schreef je. Alsof de verkiezingen het hoogtepunt van politiek Den Haag zou zijn dit voorjaar! Het is weer een bewijs dat we echt met geen mogelijkheid kunnen voorspellen hoe de wereld zich gaat ontwikkelen. Ook het weer niet trouwens; hagel in april!
Dank voor al je inzichten in de geschiedenis van het Rijnlands denken. Alhoewel, geschiedenis? Verleden en toekomst bestaan niet, volgens Baruch de Spinoza. We hebben alleen het heden. Liever zeg ik: verleden, heden en toekomst zijn zo met elkaar verstrengeld dat het helemaal geen zin heeft om ze uit elkaar te trekken. Ik doe in deze brief een poging om je te verduidelijken wat ik bedoel met behulp van de curve waar je me in een eerdere brief naar vroeg.
In een complexe wereld, waar alles met elkaar samenhangt, blijft niets lang hetzelfde. Stabiliteit is een voorspeller voor achteruitgang. Of, in chaostheorie-woorden: een bewijs dat je vlinders hebt genegeerd. Dus dat Rutte dacht dat hij na tien jaar er nog gewoon vier achteraan zou plakken is een beetje naïef. Net zo naïef trouwens als dat Kaag, Hoekstra of Segers denken dat ze een cultuurverandering kunnen plannen en organiseren. Fokke & Sukke probeerden dat ook eens. Ze keken vermoeid op de kalender en lazen daar: ‘De cultuuromslag is gepland op donderdag de 17de om half vier.
In de chaostheorie wordt een afbeelding gebruikt die het verloop van een ontwikkeling weergeeft. Nu ben ik me ervan bewust dat een afbeelding slechts een twee dimensionale kopie is van iets dat wij zien gebeuren. Dat wat wij zien gebeuren kan natuurkundig worden verklaard. Maar waar het daadwerkelijk om gaat is wat die natuurkundige verklaring ons aan kennis wil meegeven in ons bewustzijn. Daarmee volg ik de filosofische redenering van Plato en zijn ideeënwereld. De echte kennis is dus een veralgemenisering van iets abstracts. Houd dat in gedachten bij het plaatje van de chaostheorie. Het gaat er niet om of het plaatje precies klopt met de werkelijkheid: het gaat erom wat er in jouw brein gebeurt, Jaap.
Het gaat een tijdje best lekker (zal ook Rutte gedacht hebben). Dan gebeurt er iets. In het perspectief van Rutte zal dat een plotseling iets zijn: waar komt al die onvrede bij mijn kamergenoten ineens vandaan? Hij zal het ‘iets’ als een bommetje ervaren. Als je het Kaag vraagt zal zij zeggen in de afgelopen jaren talloze vlinders te hebben opgelaten om Rutte alvast voor te bereiden op verandering. Vlinders zijn zwakke signalen die wellicht niet direct aangeven wát er gaat veranderen, maar wel een voorbode zijn voor dát er iets gaat veranderen. De introductie van haar term ‘nieuw leiderschap’ zal Kaag zien als een fikse vlinder, een forse waarschuwing: het moet anders. Rutte zal gedacht hebben: oké, gaan we het nieuw doen, ook goed. Het is in ieder geval een abnormale periode waarin mensen elkaar niet lijken te begrijpen en signalen heel anders interpreteren.
By the way: Toen ik Kaag onlangs persoonlijk kon vragen wat er nieuw is aan dat leiderschap lag het antwoord in de sfeer van ‘heldere keuzes maken’, ‘staan voor je keuzes’ en ‘pro-actief zijn’. Als het weer ‘mag’ nodig ik haar uit voor een goed glas wijn op een terras en een gesprek over écht nieuw leiderschap. Dat zal een gesprek worden over iets met leidinggeven, professionals, en niet doen. Vraag jouw medeauteur en Rijnlandfan Mathieu Weggeman maar eens.
Na het zichtbaar worden van de dus al gestarte verandering gaan verleden en toekomst in het heden een rol spelen. Enerzijds zal je (in dit voorbeeld Rutte en zijn 29 zetels tellende achterban volgens peilingen na de motie van afkeuring) vast willen houden aan het oude. De ‘blijfkant’. Tegelijkertijd zal je (Kaag c.s.) iets nieuws willen: de ‘beweegkant’, al is vaak nog niet helder wat die beweegkant dan is. In het hier en nu vechten verleden en toekomst om aandacht. Beide zijn tegelijkertijd aanwezig in het onbegrensde systeem. Bij de blijfkant treedt langzaamaan de wet van de verminderde meeropbrengst in werking. Er zitten grenzen aan vast blijven houden aan het vertrouwde. Daar weet jij alles van, Jaap, jouw bureau heet tenslotte niet voor niets De Limes. Terwijl de beweegkant bij aanvang slechts in vage contouren zichtbaar is maar zich steeds beter gaat profileren. Zoals dat Kaag nu steeds meer nieuw leiderschap laat zien, in plaats van er over praat. Het onzekere van loslaten van het vertrouwde verleden en het overgeven aan de onbekende toekomst vinden wij maar lastig, we noemen het chaos. Wij, human beings die o zo graag in control willen zijn. Maar ach, om met Loesje te spreken: Geen paniek, het is maar chaos. Het komt vanzelf goed.
Steeds meer komt in beeld waar we naartoe gaan. Steeds meer gaan we focussen op een nieuw normaal. Kan trouwens nog wel ff duren. Geruststellend is dat ik vanochtend las dat Herman Tjeenk Willink geen zetels gaat tellen, maar in gesprek gaat over de ambities van partijen. En dat hij niet alles laat opschrijven wat er gezegd wordt in die gesprekken. Alsof wij teksten in elkaar kunnen puzzelen en zo de waarheid kunnen reconstrueren met informatie uit het verleden en daar ook nog en toekomstvoorspelling over kunnen doen. Zonder context, zonder empirische informatie. Plato zou zich omdraaien in zijn graf. Spinoza trouwens ook.
Plato en Spinoza waren net als Omtzigt en in zekere zin ook Rutte ‘andersdenkenden’, ieder in hun eigen context. Jaap, ik zou graag met je verder praten over rotte appels, kromkommers en buitenbeentjes. Denk jij dat als je zo’n andersdenker uit de organisatie haalt, de rest dan vrolijk donderdagmiddag om half vier klaar staat voor de cultuuromslag?
Hartelijke groet,
Nicoline
