Organisatieverandering, clownerie en kickboksen: in het eerste opzicht werelden die mijlenver van elkaar verwijderd zijn. Met een andere taal, andere gewoonten, andere functie en andere geschreven en ongeschreven regels. En als je het ons tien jaar geleden had gevraagd, hadden we geen idee hoe contactclowns en kickboksers jou een betere verandermanager zouden kunnen maken. Maar door de jaren heen zijn wij hiervan helemaal overtuigd geraakt. In dit artikel vertellen we je waarom dit zo is en geven we praktische tips die ook jou (en je team) kunnen helpen in omgaan met verandering en weerstand in organisaties.
Tuinbonen en weerstand voelen tot in je haarvaten
Ken je dat? Je maag draait om bij alleen al het aanzicht van tuinbonen. Als ze op mijn bord liggen voel ik meteen de fysieke weerstand. Ik kan mezelf er niet eens toe zetten ze op een vork te prikken, laat staan in mijn mond te stoppen. Mijn armen worden slap, mijn schouders gaan hangen en mijn keel gaat dicht. Als je me dan zou vragen waarom ik weerstand voel bij tuinbonen, dan kan ik het hebben over het gevoel van die velletjes in mijn mond en het vreemde mondgevoel dat de binnenkant van de tuinbonen mij geven.
Dit lijkt ook sterk op de weerstand die medewerkers kunnen voelen bij organisatieverandering. Het begint met een fysiek gevoel. Weerstand, onzekerheid, wantrouwen, verdriet. Het zijn allemaal emoties die mensen voelen. Dit zijn geen emoties die mensen bedenken. En waar vindt dat voelen plaats? In het lijf: in een maag die zich omdraait, in schouders die hangen, in een onderrug die vastzit, in een keel die dichtzit.
Dat je lichaam signalen afgeeft bij eten, beelden of geluiden die weerstand oproepen zullen de meeste mensen herkennen. Maar dat je lichaam je helpt om ook je gevoelswereld beter te begrijpen is vaak minder bekend terrein. Dit terwijl we al jarenlang weten dat je emoties onlosmakelijk verbonden zijn met je lichaam. Zo kun je een knoop in je maag voelen bij zenuwen of warme wangen als je je schaamt. Kortom, je lichaam kan niet alleen weerstand voelen bij wat je eet, maar net zo goed bij psychologische transities met emotionele impact op de werkvloer.
Voelen in verandering
Fysiek voelen is daarmee een belangrijke factor bij organisatieverandering. Overigens geldt dit niet alleen voor de eerder genoemde ‘negatief geladen’ emoties. Dit geldt ook voor blijdschap, hoop, vertrouwen of geruststelling. Ook die voelen we in ons lijf. Het positief of negatief labelen van emoties is trouwens niet persé behulpzaam in veranderprocessen. Want elke emotie is een signaal en met elke emotie kunnen je spelen om deze verder te onderzoeken.
En met het belang van fysiek voelen komen we bij het lichaam als vaak afwezige aanwezige in veranderprocessen. Net als met de velletjes en het nare mondgevoel van tuinbonen brengen we de weerstand onder woorden nadat we de weerstand voelen. In die volgorde: eerst voelen, daarna er ‘rationele’ argumenten bij benoemen. Het is opvallend dat in verandertrajecten vaak de omgekeerde volgorde wordt gekozen: reageren op en in gesprek gaan over de ‘rationele’ argumenten en hopen dat daardoor het gevoel veranderd.
Interoceptie en intercorporaliteit
Wij geloven dat dit anders kan! Maar daarvoor is het nodig om het lichaam – daar waar emoties zich fysiek uiten – op de voorgrond te plaatsen. Zowel bij degene die het veranderproces begeleidt als bij degenen die midden in het veranderproces zitten. We hebben het dan over interoceptie en intercorporaliteit. Laat ons je meenemen in deze fascinerende concepten:
Interoceptie
Interoceptie is het vermogen om te voelen wat er binnenin je lichaam gebeurt. Je hebt een “innerlijk zintuig” dat signalen opvangt van je organen en je lijf. Denk aan hoe je merkt dat je honger hebt, dat je hart sneller klopt als je rent, of dat je moet plassen. Het helpt je ook om emoties beter te begrijpen, omdat die ook samengaan met lichamelijke signalen. Zoals een hoge spierspanning als je een belangrijke presentatie moet geven. Interoceptie is dus niet alleen belangrijk voor het herkennen van je behoeften maar ook bij het begrijpen van wat je voelt, zowel fysiek als emotioneel.
Intercorporaliteit
Intercorporaliteit gaat over hoe lichamen met elkaar in contact staan en elkaar constant beïnvloeden. Het draait om de manier waarop we, zonder er bewust over na te denken, reageren op elkaars bewegingen, houdingen, gebaren en energie. Bijvoorbeeld, als iemand tegenover je zit en glimlacht, voel je je misschien ook vrolijker. Of als je in een groep staat en iedereen begint te klappen, doe je vaak vanzelf mee. Dit gebeurt omdat we als mensen van nature met elkaar verbonden zijn door onze lichamen en hoe we elkaar aanvoelen. Intercorporaliteit speelt een grote rol in hoe we ons verbinden met anderen, samenwerken, en zelfs elkaar begrijpen, zonder woorden nodig te hebben.
Bij beiden zien we de nadruk op het lichaam als verzender en ontvanger van signalen. Zowel bij het interpreteren van situaties (impressie) als bij expressie: wat je continu lichamelijk uit. Bij interoceptie gaat het om verbinding met jezelf, om authenticiteit. Bij intercorporaliteit gaat het om authentiek verbinden met de ander. Beiden vanuit het lichaam en beiden zijn van belang om verandertrajecten tot een goed einde te brengen. Verandertrajecten zijn niet per definitie logisch, lineair en rationeel. Veelal betreft het de psychologische transitie die mensen doormaken, met gevoelens, verlangens en pijn.
Maar waarom de contactclown en kickbokser dan?
Dat is precies waar de contactclown en kickbokser om de hoek komen kijken. We kennen ondertussen al langer de inzet van bijvoorbeeld vechtsporten in verandertrajecten. Hierbij wordt dit ingezet als cultuurinterventie en metafoor voor veranderprocessen (denk aan het meebewegen, grenzen aangeven, ruimte innemen en tempo bepalen) en soms om daadwerkelijk het bewustzijn van het lichaam te vergroten.We stellen hier nog een andere ingang voor, namelijk die van de contactclown. Geef ons even om dit verder uit te leggen. Mark werkt zelf als contactclown. Voor mensen met een verstandelijke beperking of ouderen met dementie. De kern hiervan is oprecht contact maken en verbinden. Met plezier en zonder oordeel aandacht geven. Hiervoor is het nodig om authentiek te zijn: in mijn gevoel en in mijn reactie op het gevoel van de ander. Maar voor deze doelgroep werkt ‘onder woorden brengen’ niet. Ik moet dus iets anders inzetten.
We hebben het vaak over het ‘onder woorden brengen’ van je gevoel. Maar zou je het ook ‘onder beweging’ kunnen brengen? Iets wat we met ons lijf doen? Jazeker! Hierbij een suggestie vanuit de training voor contactclowns voor als je de volgende keer weer tegen ‘weerstand aan loopt’ in je team. Ga allereerst op zoek gaan naar een beweging en geluid dat hoort bij de emoties die mensen voelen. Dus niet analyseren. Niet onder woorden brengen. Maar onder ‘beweging’ brengen. En als je die als groep hebt gevonden, misschien nog op zoek gaan naar een tweede en derde combinatie van een beweging met een geluid. Vervolgens gaan we dit uitvergroten. Je gaat ermee spelen. Zonder oordeel. Met plezier. Het is mooi om te zien dat er dan ook ruimte ontstaat bij de emotie. Beweging brengt beweging.
Wat jij hier mee kan?
De lessen van clowns en kickboksers kunnen jouw veranderpraktijk verrijken. Dat kan nu heel groots lijken, maar wij denken dat je met de volgende drie tips al een sterk begin kunt maken:
1. Plan twee momenten in je dag voor een ‘lichaamsgerichte check-in’.
Interoceptie is niet aangeboren of genetisch gedetermineerd. Iedereen kan contact leren maken met zijn/haar lichaam en leren voelen. Hierdoor lukt het je gemakkelijker te begrijpen wat dingen met je doen en dit helpt je sneller besluiten te nemen.
2. Ga eens met je team aan de slag met intercorporaliteit.
Clownerie en kickboksen zijn bij uitstek geweldige oefeningen om grip te krijgen op de gevoelswereld en interacties in je team. Dat is een keer wat anders dan in een kring praten of een kleurenprofiel. Misschien brengt beweging wel de doorbraak waar jullie al lang naar opzoek zijn.
3. Speel met wat je voelt
Of je nu als begeleider van verandering frustratie over het verloop van een sessie, of als projectteam teleurstelling voelt over het missen van een mijlpaal: speel met dit gevoel. Door er mee te spelen, kun je ook plezier beleven aan deze ‘negatieve’ emoties. Dat geeft ruimte en beweging.
Ga eens dit experiment aan. Neem het bloedserieus en heb er plezier bij. Zonder oordeel over jezelf of je team. Laat je ons weten hoe het was en wat dit je brengt?
Door: Mart Huizenga en Mark Nijssen
Beluister de podcast met Mark Nijssen: Organisatieontwerp
Over Mart en Mark
Mark werkt al meer dan 20 jaar als organisatieadviseur en heeft hierbij organisatieveranderingen en andere lastige processen begeleid, trainingen gegeven en moeilijke gesprekken gevoerd. Tijdens zijn “parallelle loopbaan” als contactclown bij Jas uit merkte hij hoeveel waardevolle lessen voor professionals en managers in clownerie verscholen gaan. Hij heeft het zijn missie gemaakt om in elke organisatie de energie en wijsheid van de clown te introduceren.
Mart is medeoprichter bij The Change Dojo, waarbij boksen wordt ingezet als effectieve tool voor cultuur- en gedragsverandering in organisaties. Daarnaast is hij medeoprichter van Strategy Labs: een nieuw initiatief waar door middel van interactieve labs samen met organisaties een overtuigende strategie wordt ontwikkeld.
