Verandert digitale monitoring de werkrelatie?

Kunstmatige intelligentie gaat een rol spelen op de werkvloer. Het maakt allerlei routineklussen overbodig. Maar het gaat verder dan dat. Er zijn systemen in de maak die interne mails kunnen monitoren. Ze rapporteren het management wanneer de toon verandert. Dat gebeurt niet anoniem, maar per werknemer. Wie voortaan mopperig schrijft, maakt kans op een gesprek. Wat betekent dit voor de arbeidsverhoudingen?

Oplossen voordat er een probleem is

Als we de technologie optimisten mogen geloven wordt het werken er alleen maar leuker door. Je leidinggevende kan in een vroeg stadium constateren dat er iets bij je speelt. Vervolgens kan hij dit bespreekbaar maken. Mooi toch? Zo kan hij voor een oplossing zorgen, nog voordat jij doorhebt dat je baan je tegenstaat.

De mens als actor

Volgens techniekfilosofen staat er echter iets fundamenteels op het spel. Zien we de mens nog wel als een handelend wezen? Iemand met een eigen visie op zichzelf en de wereld om hem heen? Als dat zo is moeten we daar wel de ruimte voor bieden. Bijvoorbeeld door hem een innerlijk leven te gunnen dat hij mag, maar niet altijd hoeft te delen.

Magister heeft de regie

Dit dilemma kwam laatst in het nieuws in verband met het meest omvangrijke HR-systeem dat we in Nederland kennen: het leerlingvolgsysteem. Dit systeem toetst vanaf de eerste schooldag de prestaties van de leerling. Aanvankelijk bestaat de input uit de persoonlijke observaties van de kleuterjuf (of meester). Verderop in de schoolloopbaan worden de gestandaardiseerde CITO scores steeds belangrijker. Op de middelbare school aangekomen, neemt de Magister-app de regie over. Het systeem kan automatisch push-berichten sturen naar de ouders en andere betrokkenen.

Mag ik mijn moment kiezen?

Over dit laatste ontstond vorige maand commotie. Als de leerling thuiskomt zijn de ouders al van zijn prestaties op de hoogte gebracht. Ze weten dat zoon of dochter te laat op school kwam. Maar ook welk huiswerk er te doen staat. En natuurlijk beginnen ze een gesprek over die onvoldoende voor biologie. De leerling kan het moment niet meer kiezen waarop hij het slechte nieuws meedeelt. En daarmee wordt hem de mogelijkheid ontnomen om dingen voor zichzelf te houden.

Stiekem meekijken

Volgens de voorstanders van dit soort systemen moeten de ouders/verzorgers de informatie niet gebruiken als controle-instrument. De ouder kijkt mee om het kind te ondersteunen. Dit gaat voorbij aan hoe de spreiding van informatie ingrijpt op de opvoedrelatie. Nog voordat de leerling zijn mond opendoet, weet de ouder al wat er mis is. Dat is niet alleen bevoogdend, maar raakt ook wezenlijk aan de autonomie van het kind.

Het recht op een binnenwereld

Dingen achterhouden wil zeggen dat je een eigen binnenwereld hebt waar niemand toegang toe heeft. Als we dit niet erkennen, maken we de ander onmondig. We weten immers al hoe hij of zij in elkaar zit. Sterker nog we menen dit beter te weten. Wat onze meetsystemen meedelen over iemands gedrag geloven we immers eerder dan wat iemand over zichzelf vertelt.

Autonomie is achterhouden

Nu kun je schoolprestaties niet vergelijken met werkprestaties. Van een werknemer mag je verwachten dat hij zo optimaal mogelijk presteert. Daarvoor is hij aangenomen, kun je zeggen. Of hij zijn targets haalt moet inzichtelijk zijn voor zijn leidinggevende. Dit is echter andere informatie dan aanwijzingen over wie hij is als persoon. Juist op dit terrein begeven de nieuwste AI-technieken zich. Ze proberen de persoonlijkheid van de werknemer en zijn emotionele toestand in kaart te brengen.

Welke werkrelatie geef je vorm?

Dat laatste aspect belemmert iets wat we aan de andere kant zo graag willen dat de werknemer laat zien: autonomie. Dat staat of valt met de erkenning van de ander als handelend wezen. Dit soort digitale monitoring hoort daar niet bij. Wie de mails van zijn werknemers laat checken en zijn Social Media analyseert moet zich afvragen welke werkrelatie hij vormgeeft. Het lijkt erop of we onze kinderen graag vrij opvoeden, maar onze werknemers liever bevoogden. Sjaak Vane is filosoof en WorkLife coach. Hij blogt over werk en relaties en werkt aan een boek over de filosofie achter nieuwe werkrelaties. Lees meer op zijn weblog: De Filosofische Bijsluiter