Als zijn ‘laatje’ met verhalen vol is, zegt Gabriël Anthonio, begint hij met schrijven. De laatste jaren raken de laatjes goed gevuld. Na de successen van onder meer Het Zwitsers zakmes van de leider en De vorstenspiegel komt rasverteller Anthonio alweer met een nieuw boek, De sleutels van de leider. Opnieuw combineert hij zijn ervaringen als hoogleraar en leiderschapsontwikkelaar met die uit zijn tijd als bestuurder van onder meer een GGZ-instelling gespecialiseerd in verslavingszorg. Met als resultaat aansprekende, soms allegorische psychologische verhalen. De uitdagingen die hun hoofdpersonen tegenkomen, brengen ze vaak dichter bij zichzelf. Een interview met Gabriël Anthonio.
Geschatte leestijd: 10 minuten
In het Vaticaan in Rome raakte Gabriël Anthonio gebiologeerd door een hem onbekende vrouw. De oudere, volledig in het zwart geklede dame stond vóór hem in de rij die naar het standbeeld van Petrus toeschuifelde. Aangekomen bij het beeld nam ze een gouden sleuteltje van de ketting aan haar hals in haar hand en keek omhoog naar het beeld van de heilige.
“Ik keek op en zag dat Petrus ook sleutels vasthoudt”, zegt Anthonio. “De vrouw keek er tegelijkertijd hoopvol en verdrietig naar. Ik ben, dacht ik bij mezelf, toeschouwer van een verhaal.” Maar welk verhaal? Hij verloor de vrouw in de drukke kerk daarna uit het oog. Toen hij buitenkwam stonden daar enkele limousines klaar. Een chauffeur hield buigend de deur voor de in het zwart geklede vrouw open en de auto’s vertrokken. Waarmee Anthonio’s hoop om ooit achter de toedracht van haar verhaal te komen wegreed.
Maar daarmee was zijn laatje vol, zoals Anthonio het zegt. Al langer was hij gefascineerd door sleutels en sleutelverhalen. De tijd was gekomen om uit de verzameling sleutelverhalen een boek te creëren. “Elk boek dat ik schrijf heeft een geboorteplaats. Bij De sleutels van de leider was dat Rome.”
Wat is er zo fascinerend aan sleutels?
“Is je wel eens opgevallen hoe verschillend mensen door het leven gaan? Bij sommigen gaat dat ogenschijnlijk soepel. Ze krijgen moeilijke deuren open, ze kunnen ook makkelijk dingen afsluiten. Het is alsof ze andere sleutels tot de levensopgaven hebben. Andere mensen lopen te duwen en trekken, maar ze komen steeds dichte deuren tegen. Zo’n vergelijking blijft in mijn hoofd hangen. Het was voor mij de aanleiding om verhalen over sleutels te verzamelen.”
Wat houdt de sleutelsymboliek voor jou in?
“De sleutel is een instrument om een opening te creëren. Dat je wel of niet aan je sleutelbos hebt zitten. De sleutels van de leider is opgebouwd als raamvertelling rond een groep vrienden. Tijdens een weekend dat de vrienden met elkaar doorbrengen, vertellen ze elkaar sleutelverhalen. In elk verhaal neemt een van je vrienden je mee naar de plek der moeite, daar waar het schuurt in het leven. Doordat ze de juiste sleutel vinden kan die plaats veranderen in een deur van de hoop. Elke keer zoeken de vrienden een gaatje, een perspectief. Het is een rode draad voor mij, ik onderzoek bij voorkeur wat werkt in het leven. Veel onderzoekers kijken naar problemen, maar ik vind oplossingen veel interessanter.”
Wil je een van de sleutelverhalen toelichten?
“Een van de verhalen gaat over een notaris die als hobby het verzamelen van Japans porselein heeft. Daarbij gebruikt hij de eeuwenoude techniek die kintsugi heet: als er scheuren of breuken in het porselein ontstaan, wordt de lijm niet onzichtbaar weggewerkt, maar wordt er gewerkt met goudgekleurde lak. De breuken krijgen extra nadruk en er ontstaat dankzij de goudverf een nieuw product. Als de notaris klanten ontvangt, neemt hij soms een schaaltje of kopje uit zijn vitrine en legt het in de handen van de klant.”
Met welk doel?
“We beschouwen het beroep van notaris als een formele wereld, waarin het vooral om zakelijke transacties gaat. Maar emoties spelen er vaak een hoofdrol. Het gaat onder meer om het samenvoegen of splitsen van bedrijven, echtscheidingen en financiële conflicten, waarbij boosheid en verdriet veel invloed hebben op de vraag of het lukt om overeenstemming tussen de partijen te bereiken. Door ze het schaaltje in handen te geven confronteert de notaris de klanten met de broosheid van het bestaan. Ook als er breuken zijn, zijn ze te lijmen, ook al blijven ze zichtbaar. Het kan helpend zijn om de imperfectie te omarmen: we zijn niet perfect, en hetzelfde geldt voor onze relaties met andere mensen. In die relaties is soms gedoe en soms gaat er iets kapot. Maar het mooie is dat we ondanks onze littekens de draad kunnen oppakken en verder kunnen.”
Een van de verhalen in De sleutels van de leider gaat over een Syrische arts die voor belangrijke keuzes stond. Je beschrijft een mentale tafel waaraan verschillende stemmen te horen zijn, die ons soms verschillende kanten kunnen opsturen. Wat zijn dat voor een stemmen?
“Het is een bekend psychologisch verschijnsel waar we ons niet altijd even goed bewust van zijn. Ook mij lukt het lang niet altijd om goed met dat soort stemmen om te gaan. Maar we hebben ze nu eenmaal en het is belangrijk om te weten dat ze je niet altijd op de juiste manier van dienst zijn.”
Kun je een voorbeeld geven?
“Mijn zoon heeft autisme en een verstandelijke beperking. Als we een winkel ingaan, kan het zo maar gebeuren dat hij naar een mevrouw toeloopt die hij een hand wil geven. In mijn hoofd klinkt een stem die het heeft het over alle sociale conventies die daarmee worden doorbroken. Iemand zo maar een hand geven is niet gepast! Maar, zegt een andere stem, hij is toch een uniek autonoom wezen? Als hij de vrouw een hand wil geven, waarom zou ik hem willen tegenhouden? Zo kan er zich soms een hele innerlijke strijd afspelen. De stemmen vertegenwoordigen verschillende patronen waarmee we op situaties reageren, en die ons vaak meer beïnvloeden dan we ons beseffen. Het is nuttig om te weten dat de stemmen er zijn. Je moet immers zelf de ‘tafelheer’ of ‘-dame’ blijven en de stemmen het niet over laten nemen.”
De sleutels van de leider is volgens mij jouw vierde boek over leiderschap in drie jaar. Tel ik goed?
“Dat klopt, ja. Ik heb de afgelopen twintig jaar elk jaar wel een boek of op zijn minst een hoofdstuk van een boek geschreven. Ik vind schrijven gewoon erg leuk. Het is voor mij een creatief proces, geen ‘moeten’. In mijn hoofd heb ik als het ware laatjes waar ik verhalen die bij elkaar passen in stop. Nu en dan doe ik het laatje even open om naar de verhalen te kijken. Op een dag is het laatje vol en dan moet ik het gaan opschrijven.”
Wie is jouw lezer? Voor wie schrijf je?
“Ik zie mezelf als een reiziger in het leven en de mensen waar ik voor schrijf zijn medereizigers. Het zijn nieuwsgierige mensen die dingen willen ontdekken in het project ‘leven’ dat we allemaal meemaken. De lezers die ik voor ogen heb zijn als professional of bestuurder met leiderschap bezig, en willen reflecteren op hun persoonlijke ontwikkeling en leiderschapsreis. Voor mij houdt leiderschap invloed uitoefenen in, om te beginnen op jezelf, vervolgens op je naasten en daarna op de werkomgeving en samenleving. Ik schrijf voor mensen die stil willen staan bij hun ontwikkeling, om daarna weer in beweging te kunnen komen.”
Algemeen, wat drijft jou?
“Mijn grote passie is met mensen nadenken over hun volgende stap. Als hoogleraar en partner bij de Galan Groep houd ik me bezig met leiderschapsontwikkeling. Oorspronkelijk ben ik geschoold als hulpverlener en daarna ben ik doorgegroeid als leider in de zorg, onder meer als bestuurder van een kliniek voor verslavingszorg. Managementvraagstukken gaan vaak in feite over mensen: een organisatie is geen ding, ze is een subject, een groep medewerkers. Als je met die organisatie verder wilt komen, moet je die mensen kunnen inspireren om een stap te zetten. Dat is een kwaliteit die veel leiders in zichzelf kunnen versterken.”
Een opvallend aspect van jouw boeken is dat de hoofdpersonen vaak mensen tegenkomen die op een bepaalde manier van de norm afwijken, zoals kinderen met een beperking of mensen die in een inrichting hebben gezeten. Waarom zijn dat soort ontmoetingen waardevol?
“In de eerste plaats zijn dat soort ontmoetingen onderdeel van mijn persoonlijke sociologie, zowel professioneel als privé. Ik heb niet alleen in de verslavingszorg gewerkt maar ben ook directeur van een jeugdgevangenis en een TBS-kliniek geweest. Daarnaast is er ook het dagelijkse contact met mijn omgeving, waaronder mijn zoon. Daardoor heb ik gemerkt hoe waardevol dat soort contacten zijn. Mensen die anders zijn dan wij stellen ons idee van normaal-zijn ter discussie. In veel situaties blijkt mijn zoon zelfs veel normaler te zijn dan ik. Hij reageert gewoon zoals hij is. Als iets hem niet zint, merk je het meteen. Terwijl ik er vaak een gepresenteerd zelf, een masker op na houd. Ik beweer niet dat we ons gepresenteerde zelf moeten loslaten, want als we dat allemaal doen wordt het waarschijnlijk een rommeltje. Maar soms is de schone schijn die we voortdurend naar elkaar ophouden behoorlijk vermoeiend. Vergeleken daarbij zijn de eerlijkheid en spontaniteit van mijn zoon vaak verhelderend. In ontmoetingen met mensen die anders zijn, die ons ontregelen, wordt onze eigen authenticiteit aangesproken.”
Wat kunnen leiders leren van werken in de verslavingszorg?
“Dat je mensen niet te vroeg moet beoordelen. In verslavingsklinieken zitten prachtmensen, taaie, gedisciplineerde mensen. Mensen waarvan anderen kunnen leren. Maar ze hebben nu eenmaal die nare ziekte die verslaving heet opgelopen. Mensen met een verslaving worden snel gestigmatiseerd en als zwakkeling weggezet, maar een mens is méér dan zijn lek of gebrek. Wat je er verder kunt leren is hoe het mechanisme van verslaving werkt, en dat je er niet immuun voor bent. Bij verslaving is het beloningssysteem verstoord. ‘Ik heb een zware dag gehad, ik mag mezelf belonen met een borrel of met een ander genotsmiddel.’ Dat gaat goed tot je in een verslaving terecht komt, en niet meer terug kunt. Het kan bijvoorbeeld ook gebeuren met werken. Iemand beloont je met complimenten omdat je zijn werk uit handen neemt, en je voelt je het mannetje. Maar voor je het weet word je afhankelijk van de waardering van anderen, en kun je je tot workaholic ontwikkelen. Het risico op de verstoring van het beloningssysteem hebben we allemaal.”
Tot slot, welke leider heeft jou in je leven zelf geïnspireerd?
“Verschillende. Mijn coach inspireert me nog steeds. Hij is een ervaren leider met een grote staat van dienst bij onder meer Justitie, en hij verstaat de kunst om stil te zijn en te reflecteren. Het is knap hoeveel iemand met minimale interventies kan bereiken. Ik moet ook terugdenken aan mijn judoleraar die mij als kind voor de groep liet staan om aan de anderen les te geven. Hij keek vanaf de zijlijn met een goedkeurende blik toe, en als het misging zorgde hij met een kleine ingreep dat het goed kwam. Vooral mensen die mij vanuit vertrouwen de ruimte hebben gegeven, hebben me geïnspireerd. Niet mensen die zeiden: zo moet je het wel doen, zo moet je het niet doen. Maar mensen die me mijn eigen ontwikkeling hebben gegund.”
- Het boek De sleutels van de leider bestel je op Businezz. Klik hier >>>
Door: Peter van Lonkhuyzen
Over Gabriël Anthonio
Gabriël Anthonio werkt als bijzonder hoogleraar Sociologie van Leiderschap, Organisaties en Duurzaamheid aan de Rijksuniversiteit Groningen en als partner bij de Galan Groep in Baarn. Eerder werkte hij als maatschappelijk werker en sociotherapeut. Hij was directeur bij de reclasseringsorganisatie Stichting Delinkwentie en Samenleving, de justitiële behandelinrichting De Hartelborgt en het forensisch psychiatrisch ziekenhuis Dr. S. Van Mesdagkliniek. Daarna was hij bestuursvoorzitter bij Jeugdhulp Friesland en Verslavingszorg Noord Nederland. Gabriël is getrouwd, samen hebben ze twee kinderen. Ze wonen in Drachten.
