Participanten, netwerkleiders en coalitieleiders

Actoren kunnen ook verschillende rollen vervullen binnen netwerken : die van participant, die van netwerkleider en die van coalitieleider. Het is goed je bewust te zijn van deze rollen en wat dat vraagt. Elke rol kent zijn eigen dynamiek en vraagt een bepaalde inzet en bepaalde competenties. Daarnaast moet je je realiseren dat veel actoren meerdere rollen tegelijk vervullen. Bij een bepaalde opgave zijn ze participant, tegelijkertijd hebben ze ook een leidende functie in het netwerk.

De rol van de participant

De rol van de participant draait om het vertegenwoordigen van een organisatie of achterban in het netwerk. Wij noemen de mensen die zo’n rol innemen ook wel grenswerkers, omdat ze opereren op de grens van de eigen organisatie en het netwerk. Grenswerkers ontmoeten nieuwe mensen, houden zich bezig met uitdagende vraagstukken en worden uitgenodigd op evenementen. Daarom vinden veel mensen dit leuk. Maar het is geen gemakkelijke rol, het is er een van verschillende perspectieven en uitdagingen. We zien drie belangrijke aandachtsgebieden voor de rol van participant. Deze zijn:

1. het welzijn van het netwerk;
2. het behartigen van de belangen van de eigen organisatie;
3. de persoonlijke effectiviteit in het netwerk.

Welzijn van het netwerk

Deelname aan een netwerk en zijn ambities is niet vrijblijvend. Een participant is medeverantwoordelijk voor het slagen van het netwerk. Zonder deelnemers immers geen resultaat. Als participant zet je je in voor de ambities van het netwerk en ben je onderdeel van de identiteit van het netwerk. Daar hoort bij de deelname aan coalities en gezamenlijke activiteiten en daarin oog hebben voor effectiviteit van spelregels en structuren. Elke participant voegt iets toe en heeft een monitorende functie als het gaat om het functioneren van het netwerk.

Behartigen van de belangen van de eigen organisatie

De participant heeft als uitdaging ervoor te zorgen dat de belangen van de eigen organisatie (of achterban) worden behartigd. Dit is een uitdaging voor de participant én voor de eigen organisatie (of achterban). Deelname heeft weinig waarde wanneer de organisatie er weinig in ziet of de organisatiebelangen niet worden gediend. Daarom heeft de participant de taak om opgedane kennis en ervaringen uit het netwerk te delen met de rest van de organisatie, zodat zij hier rekening mee kunnen houden. De participant is ook actief in interne netwerken (binnen de organisatie) om intern goed aangehaakt te blijven bij de eigen organisatie. Om deze rol goed te vervullen moet de participant schakelen, verbinden en soms tegengestelde belangen behartigen. Andersom is ook waar; het vraagt veel van de organisatie om de participant te faciliteren zodat hij de diverse belangen van de eigen organisatie kan behartigen in het netwerk

Persoonlijke effectiviteit

Een participant zal eigen competenties en relaties inzetten ten behoeve van gezamenlijke doelen in het netwerk. Door zicht te hebben op de belangen én competenties en vaardigheden van anderen kan de participant coalities smeden. Dit vraagt schakelen op zowel bestuurlijk als uitvoerend niveau, het erbij betrekken van de beslissers en de uitvoerders. Daarbij zal de participant voldoende gevoel moeten houden met − en aangehaakt moeten zijn bij − de eigen organisatie, zodat hij niet te ver voor de troepen uitloopt. De rol vraagt bewust na te denken over vragen als: Wat is mijn belang? Voor welke ambities wil ik actief zijn? Hoe ben ik het meest effectief in het netwerk?

De rol van de netwerkleider

Een netwerkleider is bezig met vele activiteiten die gericht zijn op de samenhang in het netwerk. We spreken in een netwerk vaak van gedeeld leiderschap. Deze rol kan dan ook door meerdere actoren worden vervuld. Soms wordt deze rol door een buitenstaander vervuld in opdracht van het netwerk (gedelegeerd netwerkleider). Belangrijk bij deze rol is de bijzondere positie in het netwerk. Een netwerkleider is niet de baas, maar wel degene die de boel bij elkaar houdt en waar nodig stuurt. Anders dan de rol van participant vraagt deze rol vertegenwoordiging van het netwerk en niet van de organisatie. De netwerkleider moet het vertrouwen hebben van de andere partijen dat hij het netwerk − en niet zijn eigen organisatie − voorop stelt. Dat maakt de dynamiek heel anders; een netwerkleider denkt, voelt en is meer verantwoordelijk voor het geheel. We zien voor de rol van netwerkleider vier belangrijke aandachtsgebieden:

1. Strategie van het netwerk.
2. Verbinding in het netwerk.
3. (Organisatie)ontwikkeling van het netwerk.
4. Procesmanagement.

In het hoofdstuk over het fundament (paragraaf 7.2 van het boek Organiseren in en met netwerken – red) gaan we hier uitgebreid op in.

De rol van de coalitieleider

De coalitieleider is degene die een coalitie binnen het netwerk leidt. Hier komen twee rollen bij elkaar: die van projectmanager en die van alliantieleider. Als coalitieleider ben je een verbinder rond de inhoud, je stuurt op resultaat en tegelijk ben je bezig met het welzijn binnen de coalitie. Er zijn dan ook drie belangrijke aandachtsgebieden waar je in deze rol oog voor moet hebben. We lichten ze hieronder kort toe.

Verbinden van belangen

De coalitie zal altijd bestaan uit mensen die vanuit verschillende organisaties komen en iets willen bereiken en daarmee hun eigen belangen willen behartigen door mee te werken aan een opgave. Je werkt toe naar een bepaald resultaat volgend op de gezamenlijke ambitie van alle deelnemers. Dat maakt dat een coalitieleider veel meer stuurt dan een regisseur.

Tezamen met de coalitieleden

Een coalitie bestaat altijd uit een groep mensen die met elkaar moeten samenwerken. Dat betekent dat je ook oog moet hebben voor het welzijn van de deelnemers, de dynamiek binnen de groep en de onderlinge relaties. Bron: Organiseren in en met netwerken Onder redactie van Nikki Willems, Renee Linck en Edwin Kaats.