Liegen komt in het dagelijkse leven vaak voor, maar professioneel liegen gebeurt bij uitstek in bedrijven en instellingen: hoe groter de organisatie, hoe uitgebreider de liegcultuur. We overschrijden de grens van transparantie, oprechtheid en ‘wij-gevoel’ door onderlinge verbondenheid rond het magische getal van 150 medewerkers. Daarna groeit en bloeit een organisatie door naar een cultuur die afstandelijker is en formeler wordt. Vertrouwen en verantwoordelijkheid worden dan vervangen door controle en regels.
Geen individu maar massa
Deze kennis heeft haar wortels in het gedachtegoed van de bekend zoöloog Desmond Morris, die hier uitgebreid over heeft geschreven in zijn veelgeprezen boek The Naked Ape uit 1999, in Nederland vertaald als De mensentuin. Hij ontdekte na het bestuderen van dieren en mensen dat we mensen niet meer als individuen zien als we in aanraking komen met meer dan 150 mensen, maar als delen van een massa.
Volgens Morris is de oorzaak hiervan dat wij mensen zijn geprogrammeerd als leden van een groep of stam. ‘Binnen de bescherming van de stam krijgen we de gelegenheid om als sociaal levend wezen te kunnen functioneren, met alle menselijke uitingen en gedragingen die daarbij horen,’ aldus Morris. Ons verstand is gewoon niet berekend op omgaan met grote aantallen mensen. Geconfronteerd met een (te) grote groep hanteren we maar twee oplossingen. De eerste oplossing is fysiek: we gaan de groep splitsen, bijvoorbeeld splijten of uitspelen. De tweede oplossing is psychologisch: we gaan dissociëren, ofwel net doen alsof ze er niet zijn. En dan doet een leugen natuurlijk niemand kwaad.
Onze moderne westerse samenleving telt vanzelfsprekend ontzettend veel groepen met meer dan 150 individuen, en leugens vormen dan ook een veelgebruikte overlevingsstrategie. Wij professionals liegen niet per se omdat we het willen – we kunnen niet anders.
Wij geloven graag in leugens
Hoe kunt u zich als manager of professional wapenen tegen de kwalijke gevolgen van misleiding en bedrog? Hoe weet u of uw gesprekspartners de waarheid spreken tijdens een vergadering? Als lezer van dit boek bent u vast op zoek naar de antwoorden op deze vragen.
Maar wilt u die antwoorden wel, wilt u écht weten wat uw baas van u vindt? Hoewel u zich beter wilt kunnen wapenen tegen leugens en bedrog, moet u zich realiseren dat de meeste slachtoffers ervan een zogenoemde ‘symbiotische relatie’ onderhouden met de leugenaar. Met andere woorden, in veel gevallen willen wij de leugen heel graag geloven, omdat de waarheid ons niet goed uitkomt:
- We willen graag geloven dat we die verbouwing kunnen realiseren.
- We willen graag geloven dat we ons die auto kunnen veroorloven.
- We willen graag geloven dat die medewerker zijn deadline wel gaat halen.
- We willen graag geloven dat onze manager het beste met ons voorheeft.
- We willen graag geloven dat wij favoriet zijn in de aanbesteding.
Geen eigen verantwoordelijkheid
En omdat we dat allemaal zo graag willen, besteden we onze eigen verantwoordelijkheid uit aan iemand van wie we ons en onze besluitvorming afhankelijk maken, ook al liegt hij ons waarschijnlijk voor:
- Dus geloven we de aannemer die ons voorrekent dat het net gaat lukken.
- Dus geloven we de verkoper als hij betoogt dat een hybride auto bij rustig gebruik vrijwel geen benzine meer nodig heeft.
- Dus geloven we die medewerker met zijn beloofde deadline.
- Dus geven we de manager toch weer alle gegevens in de overtuiging dat ze vertrouwelijk zullen blijven.
- Dus geloven we de joviale klant en produceren we in de rol van derde aanbieder een uitgebreid tenderpakket van 129 pagina’s als offerte.
En als ons ‘van regeringswege’ vlak voor de Duitse inval in mei 1940 wordt bezworen dat we rustig kunnen gaan slapen, dan rest ons niks anders dan rustig te gaan slapen. Zo is het slachtoffer vaak medeplichtig aan de leugen.
Bron: Ik weet dat u liegt
Door: Job Boersma, Guus Essers
