Om een rijker begrip van leiderschap te krijgen, moeten we anders gaan kijken
Er bestaan maar weinig onderwerpen op managementgebied waarover zoveel wordt geschreven en beweerd als over leiderschap en waar we nog steeds maar weinig van snappen. Dat is verwonderlijk, verbazend en ergerlijk. Wat mij betreft hoog tijd om het eens over een andere boeg te gooien.
Eerst de verwondering. Die betreft de inflatie van het woord leiderschap. Gaat er tegenwoordig iets mis, dan heet dat al snel ‘falend leiderschap’. De regering toont weinig leiderschap. Gebrek aan moreel leiderschap doet banken de das om. Het omgekeerde geldt ook: gaat iets goed, dan is dat kennelijk het gevolg van ‘leiderschap’. Zo lijkt het er op dat leiderschap de nieuwe stoplap is geworden, geschikt om een breed palet aan situaties mee aan te duiden. Maar zoals dat gaat met inflatie: het woord wordt steeds minder waard en de betekenis raakt versluierd.
Diversiteit aan gedachten
Dan de verbazing. Die zit in de merkwaardige diversiteit aan gedachten die er in de loop van tientallen jaren over dit onderwerp zijn bedacht. Ik noem er enkele: persoonlijk leiderschap, authentiek leiderschap, dienend leiderschap, inspirerend, charismatisch, coachend, transactioneel, bezielend, gedeeld leiderschap, horizontaal leiderschap. Ik vergeet vast nog een paar varianten en stromingen. Die rijke schakering valt te zien als het wonderlijke vermogen van de menselijke geest om één begrip op heel verschillende manieren uit te werken. Maar die variatie is ook een zwakte. Zoveel ideeën, zoveel uitgangspunten en definities maken de zaak beslist niet duidelijker. We zijn het kennelijk niet eens, maar weten we wel waar we het over hebben?
Ten slotte de ergernis. Leiderschap is in theorie een proces dat zich voltrekt tussen een leider en de volgers. In de uitwerking van dit concept is de aandacht nogal uitgegaan naar de leider. Zijn gedrag, persoonlijkheid en eigenschappen staan centraal in talloze leiderschapsonderzoeken. Over de volgers, hun gedrag en kenmerken is teleurstellend weinig geschreven. Steeds weer is er de neiging leiders op een voetstuk te zetten en hen tot nieuwe helden te verklaren. Dat is neerdrukkend: we maken ‘leider’ zijn tot een aanlokkelijk, maar tegelijk welhaast onbereikbaar ideaal. En het is een overspannen ideaal: de helden die ons leiden stellen ons – hoe merkwaardig – vaak teleur in onze hoge verwachtingen.
Een nieuw perspectief
Om een rijker begrip van leiderschap te krijgen, moeten we anders gaan kijken. Dat kan heel simple door het vanaf nu niet meer te hebben over de leiders, maar over de volgers. Wat zien we als we zo gaan kijken?
We zouden meteen zien dat aan ‘volgen’ een hoop negatieve connotaties kleven, en zelfs dat er een zeker taboe op rust. Verder zien we heel veel volgers. U en ik: we volgen vaak en veel. We zien dat volgers alleen al door hun aantal een kracht zijn om rekening mee te houden. Welke macht heeft de volger in deze moderne, door social media gedomineerde tijd? We zien dat volgers een leider kunnen volgen of niet. Waarom doen ze dat (niet)?
We zullen de variatie in volgersgedrag gaan onderscheiden (volgzame volgers, initiatiefrijke volgers, rebelse volgers, saboterende volgers). We zullen ons gaan verdiepen in hoe volgers een leider kunnen maken, net als een goede luisteraar de spreker tot een verhalenverteller maakt. Wat vraagt de afstemming met de leider van de volger? Bovenal zou dit perspectief tot nieuwe gesprekken in organisaties kunnen leiden. Hoe volg jij de ontwikkelingen in jouw organisatie? Hoe volg je jouw leidinggevende? Hoe volg jij in het leiderschapsproces?
Wat voor volger wil je zijn?
Het onderliggende uitgangspunt van waaruit we dit gesprek voeren zou wel eens heel bevrijdend kunnen zijn. In plaats van een neerdrukkend gesprek waarvan de impliciete boodschap is dat iets nog moet worden (ontwikkel meer persoonlijk leiderschap!) is hier het uitgangspunt: volger ben je al. De keuze is alleen: wat voor volger wil je zijn?
Door: Joris Brenninkmeijer
Joris Brenninkmeijer is coach, organisatieontwikkelaar en lid van de redactie van het Tijdschrift voor Begeleidingskunde, het praktijkwetenschappelijk blad van de LVSC.
