Had jij die tentoonstelling maar gezien
De afgelopen zomer exposeerde de Nederlands-Britse kunstenaar Bouke de Vries in het keramiekmuseum Princessehof in Leeuwarden met zijn tentoonstelling “Unbroken”. Zijn kunst, vaak geïnspireerd door scherven van serviezen, omvat onder andere de Japanse ‘Kintsugi’-methode. Hierbij worden scherven met lijm en goud aan elkaar verbonden; door de focus op de breukvlakken ontstaat iets nieuws en moois.
Dit biedt een mooie metafoor voor de rol van leidinggevenden binnen de overheid. Het leidinggeven kan gezien worden als een vorm van repareren. In elke overheidsorganisatie zijn er, van individuen tot teams, (potentiële) breukvlakken. Door als leidinggevende deze breukvlakken te herkennen en aan te pakken, kun je een waardevolle bijdrage leveren.
Zelfreflectie
Op het eerste niveau begint dit met zelfreflectie. Persoonlijk hebben wij ervaren dat het erkennen van de eigen fouten en het omarmen van verandering essentieel was voor onze ontwikkeling. Vasthouden aan oud gedrag leidt tot stagnatie; wanneer je begint met leidinggeven is het nodig jezelf opnieuw uit te vinden en de beste aspecten van jezelf samen te voegen. Je moet jezelf als het ware eerst opbreken en de beste stukjes weer aan elkaar lijmen. Dit proces kan je realiseren door feedback van anderen te vragen, een leergang te volgen en openhartig te praten over je ervaringen en vergissingen.
Medewerkers
Het volgende niveau betreft jouw medewerkers. In veel overheidsorganisaties geef je leiding aan professionals, vaak kenniswerkers. Zij kenmerken zich door een sterke behoefte aan autonomie en de wens om diepere expertise op te bouwen. Hierdoor kan samenwerken, het delen van informatie en co-creëren een uitdaging zijn. Het is nuttig om als leidinggevende juist je aandacht te richten op die (potentiële) breukvlakken in de samenwerking. Maak zo vroeg mogelijk samenwerken en informatie delen onderdeel van de kernwaarden en gedragsafspraken binnen het team en bespreek die regelmatig met elkaar. Wanneer deze afspraken niet worden nageleefd, kan jouw interventie helpen om de samenwerking te verbeteren.
Daarnaast komt de neiging tot afschermen en het vergroten van eigen autonomie ook vaak voor tussen directies binnen de overheid. Dit kan leiden tot barsten in de bredere organisatie. Het is belangrijk om als leidinggevende een voorbeeldrol te vervullen: vermijd negatief gedrag, zoek verbinding met anderen en maak duidelijke afspraken over samenwerking met andere leidinggevenden. Wij-zij gedrag (wij noemen dat ‘wullie-hullie’ gedrag) kan soms het eigen team een goed gevoel geven, maar is fnuikend voor de organisatie.
De top
In situaties waarin er veel van dit soort spanningen zijn binnen de organisatie als geheel, ligt er ook een verantwoordelijkheid bij de top. Als jij in die positie zit, benadruk dan dat ook op dit niveau samenwerken een eerste kernwaarde is, zelfs (of juist) als de aard van het werk in de verschillende onderdelen verschilt. Positieve aandacht voor degenen die verantwoordelijkheid nemen, kan ook bijdragen aan een positieve cultuur. Bij conflicten tussen organisatieonderdelen kan het helpen om betrokken directeuren samen te brengen en openhartig te communiceren over de breukvlakken.
Op het hoogste niveau liggen de uitdagingen vooral bij de interactie tussen het ambtelijke en politieke niveau, en tussen de overheid en de maatschappij. Het is cruciaal om negatieve beeldvorming te voorkomen, positief te blijven communiceren en afstand te nemen van stereotypen. Uitspraken van ambtenaren over politici zoals ‘ze hebben alleen aandacht voor de media’ en ‘ze luisteren alleen naar hun partij en de Kamer’ of van politici over ambtenaren zoals ‘ze zijn meester in het uitleggen van wat ik niet kan of mag doen, in plaats van mee te denken hoe het wel kan’ helpen niet om een goede dialoog te voeren.
Breuken onvermijdelijk
Als leidinggevende is het belangrijk om te beseffen dat breuken soms onvermijdelijk zijn. Door bewust te zijn van waar deze breukvlakken zich bevinden en hier gerichte interventies op te doen, kun je als leidinggevende veel positieve veranderingen teweegbrengen, vergelijkbaar met de aanpak van Bouke de Vries.
In een hoek van de grote zaal van Bouke de Vries’ tentoonstelling staat zijn grootste en meest serieuze werk: “War and Pieces”. Deze is gemaakt van het servies van kasteel Duivenvoorde, dat tijdens de Tweede Wereldoorlog werd geraakt door een V2-voltreffer. Achter dit werk staat een bezem met daarachter een paar scherven. Dit beeld symboliseert dat scherven altijd blijven bestaan; en het herinnert ons eraan dat we de situatie met een zekere luchtigheid moeten benaderen. Dit sluit mooi aan bij de boodschap van ons boek “Leidinggeven bij de overheid, had jouw baas dit maar gelezen”.
Bron: Leidinggeven bij de overheid
Door: Fred Lafeber, Karel van Oosterom
